Tijdens haar afscheidscollege presenteert Selma Leydesdorff haar boek ‘Sasha Pechersky, Holocaust Hero, Sobibor Resistance Leader, and Hostage of History’ en overhandigt een exemplaar hiervan aan de Stichting Sobibor. In dit boek komen de kernthema’s van Leydesdorffs benadering van de oral history samen: de verhouding tussen individuele en collectieve herinnering, de visie op individuele herinneringen als dynamische component van een levensverhaal, en het onderzoek naar de traumatische herinnering van de slachtoffers van grootschalig en extreem geweld of natuurrampen.
Leydesdorff interviewde mensen die Pechersky gekend hebben en vergeleek het materiaal uit hun verhalen met getuigenverklaringen in rechtbankverslagen, herinneringen en brieven die op veel plekken in de wereld zijn verzameld. Deze verklaringen worden gezien als verslagen van verdriet en trauma.
Levensverhaal als venster op wereld
Sasha (Aleksandr) Pechersky werd een mythisch persoon door zijn leiderschap bij de opstand in het vernietigingskamp Sobibor op 14 oktober 1943 en de daarop volgende massaontsnapping. Maar Leydesdorffs boek gaat niet alleen over de Shoah. Ze benadert Pechersky’s levensverhaal ook als een venster op de wereld van Russische Joden van de nadagen van het tsarisme tot de laatste decennia van het communisme. Het was een periode van ongekend geweld, totalitaire revoluties, massamoord, genocide, ellende, honger en wanhoop. In 1945 werd nazi-Duitsland verslagen, maar de communistische dictatuur kwam als winnaar uit de oorlog.
Pechersky kon zijn verhaal over Sobibor alleen vertellen in de newspeak van het communisme, die de Tweede Wereldoorlog definieerde als ‘de Grote Vaderlandse oorlog’ waarin ontelbare ‘onschuldige Sovjetburgers’ werden vermoord door ‘fascistische horden.’ Dat Joden het bijzondere slachtoffer waren van een genociale vernietigingspolitiek kon letterlijk niet gezegd worden.
Eén doel
Pechersky leidde de opstand van Sobibor in oktober 1943, maar zijn rol is nooit erkend. Integendeel, hij werd slachtoffer van het antisemitisme in een land dat hij – toen de oorlog uitbrak – wilde verdedigen. Langzaam begreep hij dat de idealen en verwachtingen waarmee hij was opgegroeid, niet klopten en dat Joden in de Sovjet-Unie niet echt gelijkwaardig waren. Hij verzonk in een diepe depressie. Zijn naoorlogse leven werd een langdurige strijd zijn verhaal te vertellen en erkend te worden binnen de grenzen van de communistische codes. Hij kreeg geen toestemming om te getuigen in processen tegen nazimisdadigers buiten de Sovjet-Unie. Pechersky had maar één doel: naar buiten te brengen dat Joden zich tegen hun uitroeiing hadden verzet en zich niet als makke schapen hadden laten afslachten. Hij deed een beroep op zijn medegevangenen om hem daarbij te helpen en hij deed een beroep op wereld. In brieven en ook op andere manieren liet hij merken hoe teleurgesteld hij was. Pechersky overleed, sociaal uitgesloten, getraumatiseerd en arm, in 1990. De val van het communisme heeft hij niet meer meegemaakt.
Prof. dr. S. Leydesdorff, hoogleraar Oral History en Cultuur: Het verhaal, trauma en herinnering in het leven van de leider van de opstand van Sobibor, Aleksandr Pechersky.
Wanneer:
28 september, 15:00
Waar:
Aula – Oude Lutherse kerk
Singel 411, 1012 XM Amsterdam
