Een korte geschiedenis van de tractor in de Oekraïne – Marina Lewycka

Aug 1, 2018

Wat doe je als je hoogbejaarde vader, van wie niet helemaal duidelijk is of hij nu geniaal of knettergek is, verliefd wordt op een veel jongere blondine uit Oekraïne? Hij is sterk onder de indruk van haar imposante boezem en meent dat het zijn plicht is haar te redden. Zij is uit op een verblijfsvergunning, wil een betere toekomst voor haar zoon en denkt dat de oude man behalve stokoud ook schatrijk is.

Hoop en Geloof, twee zussen in één strijd
Het overkomt Nadezjda en Vera, twee zussen, die in hetzelfde huis woonden, maar toch in andere werelden opgroeiden. Na jaren stilte moeten ze noodgedwongen samenwerken om hun vader uit de klauwen van Valentina te bevrijden. Hun namen betekenen respectievelijk ‘Hoop’ en ‘Geloof’, dat klinkt alvast veelbelovend. Hun moeder is amper twee jaar gestorven, wanneer hun vader Nikolaj hen doodleuk meedeelt dat hij gaat trouwen. Wanneer ze vernemen met wie, schieten ze in actie. Ze weten immers dat wanneer hun vader in de ban is van een Briljant Idee, niets hem kan weerhouden… 

Emigratie
Nikolaj en zijn vrouw Loedmilla emigreerden, samen met hun oudste dochter Vera, meteen na de Tweede Wereldoorlog naar Engeland. Nadezjda is in Engeland geboren. In de loop van de roman wordt duidelijk waarom en hoe het gezin gevlucht is. De dekoelakisatie, de Nieuwe Economische Politiek, de verschrikkelijke, georganiseerde hongersnood die Oekraïne trof in de jaren 1932-1933, de Tweede Wereldoorlog, de werkkampen en vervolgingen – al deze historische gebeurtenissen vormen de achtergrond van het boek én de motieven voor de beslissing van het echtpaar om Oekraïne te verlaten, een halve eeuw terug. De motieven van Valentina zijn van een heel andere aard, maar misschien wel net zo schrijnend. 


Marina Lewycka © Ben McMillan

Wervelwind
Het zijn vooral de knettergekke Nikolaj en de begeerlijke Valentina die het leven van Vera en Nadezjda op z’n kop zetten, het rustige dorpsleven in Peterborough heftig in de war sturen en uiteindelijk van hun eigen geschiedenis een ware klucht maken. De leeservaring van Een korte geschiedenis van de tractor in de Oekraïne lijkt nog het meest op een wervelwind. Het verhaal sleurt de lezer mee vanaf de eerste bladzijde helemaal tot op het einde. Je zit in een achtbaan van emoties, maar door het hele boek heen blijft de toon luchtig. 

Taal
Engels, Oekraïens, Russisch. De hoofdpersonages switchen tussen deze talen en kiezen voor deze of gene taal, afhankelijk van de situatie, het onderwerp, de gesprekspartner. “Papa sprak altijd Engels met me, met een buitenissig accent en overdreven gearticuleerd, maar wel doeltreffend. Ingenieurs-Engels. Mijn moeder sprak altijd Oekraïens met me, met een oneindige schakering aan tedere verkleinwoordjes. Moedertaal.” (p. 21) En verder over Nikolaj: “Nu zie ik hoe hij al zijn energie richt op deze vrouw met haar zoon. Hij kan zijn eigen taal met ze spreken. Zo’n schitterende taal die van iedereen een dichter maakt. Zo’n schitterend landschap, waardoor iedereen op slag in een kunstenaar verandert. Blauw geschilderde houten huizen, goudkleurige graanvelden, zilverberkwouden en brede, traag stromende rivieren. In plaats van terugkeren naar Oekraïne, zou Oekraïne bij hem komen wonen.” (p.32)

Honger
Toen Stalin in 1922 aan de macht kwam, zette hij honger in als politiek wapen, gericht tegen  o.a. de Oekraïense boerenbevolking, volgens Marina Lewycka. Alleen al in Oekraïne stierven in 1932-33 “tussen de zeven en tien miljoen mensen” (p. 72)  aan deze honger.  “Mijn moeder wist zeker (en het bleef haar bij in de vijftig jaar dat ze in Engeland woonde en het sijpelde door in de harten van haar kinderen) dat de honger, met zijn skelet en holle oogkassen, altijd op de loer ligt, klaar om je in een ogenblik van onoplettendheid bij de lurven te grijpen.” (p. 25)

Dat vader Nikolaj het beetje geld dat Loedmilla in de loop van vijftig jaar had kunnen vergaren aan Valentina wil schenken, is voor de dochters onbegrijpelijk, onaanvaardbaar en bovenal pijnlijk.


Een sculptuur bij het National Museum 'Holodomor Victims' Memorial' in Kiev © memorialholodomor.org.ua

Holodomor
Holodomor is het Oekraïense woord voor hongersnood. In 2006 werd de hongersnood van 1932-1933 door de V.S. en de Europese Unie en tal van andere landen officieel als genocide erkend. In Kiev werd in datzelfde jaar een museum opgericht ter nagedachtenis van alle slachtoffers.

Het is onmogelijk om exact na te gaan hoeveel slachtoffers de hongersnood gemaakt heeft. In verschillende bronnen varieert het aantal slachtoffers van 2,5 tot 5 miljoen doden in Oekraïne. Maar ook andere regio’s in de Sovjet-Unie werden hard getroffen. Volgens historicus Mark Tauger was de hongersnood te wijten aan mislukte oogsten in combinatie met een grotere vraag naar voedsel wegens collectivisatie en industrialisatie. Professer Stephen Wheatcroft van de Universiteit van Melbourne is van mening dat vooral het slechte beleid verantwoordelijk was voor deze catastrofe. 

In januari 2018 verscheen van de vermaarde Amerikaans-Poolse schrijfster Anne Applebaum (die in 2013 het alom geprezen boek ‘Goelag’ schreef) het boek ‘Rode Hongersnood – Stalins oorlog tegen Oekraïne’ over dit onderwerp. De auteur heeft het over vijf miljoen slachtoffers tussen 1931-1933. 

Wanneer hij het heeft over het verband tussen de mechanica toegepast op tractoren en de psychologische fabricage van de menselijke ziel, begin je aan zijn gezond verstand te twijfelen.

Doorsneegezin
Naast een hilarische liefdesgeschiedenis tegen een grauwe tragische achtergrond, vertelt dit boek ook het gewone verhaal over een gewoon gezin. “Er was eens een gezin, mijn moeder en vader, mijn zus en ik. Geen gelukkig gezin en geen ongelukkig gezin, gewoon een gezin dat voortkabbelde terwijl de kinderen opgroeiden en de ouders oud werden.” (p. 54) Nadezjda, de verteller, wou dat het verhaal van haar ouders over heldendom en liefde ging. Als volwassene ziet ze dat het niet heroïsch was. Ze hebben het overleefd. Meer niet.

Schijnhuwelijk
Uiteindelijk trouwt Nikolaj met Valentina, de zussen zien het met lede ogen aan. Nikolaj glundert van geluk. Valentina huppelt rond in mini-rok, op hakjes, onder een laag make-up en kirt als een duif, zoent hem op z’n neus en noemt hem steevast ‘holubchik’ (Duifje). De zussen zijn machteloos. Niet lang daarna echter beginnen de aanvaringen tussen de pasgehuwden. De drama’s stapelen zich op: nutteloze aankopen, overspel, vernederingen, bedrog, verwaarlozing, fysieke vechtpartijen. 

Tractor
Nadezjda en Vera verzetten hemel en aarde om het huwelijk te laten ontbinden. Van nietsontziende advocaten tot een louche privé-detective, van tergend langzame juridische procedures tot de bijna voelbare wanhoop van rechters, procureurs en bovenal van Nadezjda en Vera zelf – er lijkt geen eind te komen aan de turbulente strijd van de herenigde zussen. Intussen zet papa Nikolaj zich vol toewijding aan het schrijven van zijn levenswerk: Een korte geschiedenis van de tractor in de Oekraïne

Paranoia
Is de man dement? Of gewoon stokoud? Gek? Geniaal? Wanneer hij het heeft over het verband tussen de mechanica toegepast op tractoren en de psychologische fabricage van de menselijke ziel zoals Stalin die voorstond, dan begin je toch aan zijn gezond verstand te twijfelen. Is zijn toestand te wijten aan trauma’s uit het verleden? “In 1937, toen mijn vader vanuit Luhansk terugkeerde naar Kiev, was het hele land gedompeld in een verziekte atmosfeer van paranoia. Alles was ervan doortrokken, zelfs de intiemste hoeken en gaten van het persoonlijk leven. Het verzuurde relaties tussen vrienden en collega’s, leerkrachten en leerlingen, ouders en kinderen, en echtparen. Vijanden waren overal. … Niemand, zwak of machtig, kon ontsnappen aan de paranoia. Sterker nog, de machtigste man in het land, Stalin, was het meest paranoïde van iedereen. Paranoia kroop onder de drempel van de gesloten Kremlin-deuren door en verlamde het hele menselijke bestaan.” (p. 209)

Marina Lewycka
Misschien ligt de grootste verdienste van dit boek in de natuurlijke samensmelting van tragiek en humor. Lewycka laat op een heel ongedwongen manier zien hoe absurd het leven kan zijn. Die absurditeit zorgt nu eens voor de meest tragische gebeurtenissen, dan weer voor komische, zelfs hilarische situaties. 

De auteur Marina Lewycka werd zelf geboren in een vluchtelingenkamp in Kiel, Duitsland. Haar beide ouders komen uit Oekraïne. Het boek bevat tal van autobiografische elementen. Lewycka won verschillende Britse prijzen met haar debuutroman (o.a. de The Waverton Good Read Award en The Wodehouse Prize) en het boek werd ook genomineerd voor de Man Booker Prize in 2005. Een korte geschiedenis van de tractor in de Oekraïne werd in 35 talen vertaald. 

Een korte geschiedenis van de tractor in de Oekraïne - Marina Lewycka
Vertaald door Marja Kooreman, Sitara
Eerste editie: 2005
Laatste editie: 2016
Uitgeverij Mouria, Amsterdam

Lenen in bibliotheek: http://zoeken.bibliotheek.be/detail/Marina-Lewycka/Een-korte-geschiedenis-van-de-tractor-in-de/Boek/?itemid=%7Clibrary%2Fmarc%2Fvlacc%7C7351079

Kopen: https://www.bol.com/nl/f/korte-geschiedenis-van-tractor-in-oekraine/9200000079751291/?country=BE

Tekst: Nele Ninclaus

Vorig artikel Stalker
Volgend artikel Leven, 4

Maart 2024

Ons steunen

Deel je Trakteer ons op een 
Spasibo bestaat zonder geld, maar niet zonder inspanning. Vind je een artikel leuk? Doneer voor een vrijwilligersvergoeding van je favoriete auteur. Elke cent telt!