Onze navigator is een vreemde knul. Halbstadt – nochtans een groter, op elke kaart terug te vinden dorp – daar heeft hij nog nooit van gehoord. Halbstadt, een vreemde naam voor een Russisch dorp? De overnachtingsplaats die we gisteren wouden bereiken en waar we ons vandaag met uren vertraging aanmelden, draagt ook al een eigenaardige naam: Gasthaus.
Vanaf 1763 liet Catherina de Grote, zelf van Duitse afkomst, nieuwe gebieden bevolken door onder meer Duitse boerenkolonisten. De Wolga-Duitsers zijn ongetwijfeld de best bekende. Tussen 1764 en 1768 vestigden zich een 25000 Duitse kolonisten in een honderdtal verschillende kolonies rondom de rivier Wolga. Tegen het begin van de 20ste eeuw waren ze al met een 400 000. Het ging zo ver dat in 1924 een Autonome Socialistisch Sovjet Republiek der Wolga-Duitsers met als hoofdstad Engels – ja die – in het leven werd geroepen. De Duitse inval in Rusland in 1941 bracht een einde aan dit alles. De autonome republiek werd definitief opgeheven. Omwille van de vrees dat de invallende Duitsers steun zouden krijgen van de etnische (Wolga-)Duitsers werden deze laatsten en masse gedeporteerd naar Siberië en andere Sovjetrepublieken als Kazakstan, Kirgizië, …
Vindt het Duits Nationaal District in de kraj Altaj hier zijn oorsprong? Het blijk iets complexer. Reeds in 1907 zouden drie vertegenwoordigers van een 882 koppen tellend gedeelte van een Duitse mennonietenkolonie in Oekraïne, een aanvraag hebben ingediend om weg te trekken om in Siberië een nieuwe kolonie te stichten. De eigenlijke verhuis naar de Koeloendasteppe zou zich in 1908-1910 hebben voltrokken. In 1927 werd daar voor het eerst een Duits Nationaal District opgericht. In 1938 werd het al terug afgeschaft. Het bleef wachten tot het in 1991 – als deel van een poging een oplossing te vinden voor de Rusland-Duitsers – opnieuw werd opgericht. Ondanks deze poging emigreerden er in de jaren negentig veel bewoners naar Duitsland. Sommigen konden er niet aarden en keerden terug.
Ons Gasthaus bevindt zich niet in Halbstadt maar een paar kilometer verderop in een kleiner dorp dat ook deel uitmaakt van het Duits Nationaal District. Hoewel het dorp Sjoemanovka maar enkele straten telt, heeft het de typische “grootstad” dambordstructuur. De Leninstraat – de hoofdstraat – huisvest het cultuurhuis, de sporthal, enkele winkels én het gastenverblijf. Enkel het te grote bord “Gasthaus” op de voorgevel onderscheidt het gastenverblijf van de overige woningen. Aan de voordeur hangt een telefoonnummer. De telefoon is amper weggeborgen of ze komt al met de fiets aangereden. Wij kiezen een kamer, zij toont ons de keuken en de badkamers. Als we geluk hebben, dagen er geen andere gasten op en is het huis helemaal voor ons alleen.
Voor we doorrijden naar onze eigenlijke bestemming, verkennen we te voet Sjoemanovka. De kinderen die we kruisen, begroeten ons heel beleefd. Als je gewoon bent aan een grootstad – of in mijn geval, aan België – ben je hierdoor aangenaam verrast. Andere verrassing: de omvang van de twee scholencomplexen – ook in dit dorp lijken ze veel te groot.
Een monument met te veel namen toont ons hoe zelf dit onooglijke dorpje niet aan de geschiedenis kon ontsnappen. De ingebeitelde namen op de linkerzijde, de slachtoffers van de grote hongersnood van de winter van 1943. De namen op de rechterzijde, zij die het leven lieten in de Grote Vaderlandse Oorlog.
Wanneer we uit Sjoemanovka wegrijden, kruisen we een opslagplaats voor graangewassen. Ik probeer te begrijpen hoe het aan- en afvoersysteem werkt. Binnen de kortste keren worden we aangesproken. Mijn vragen wil hij niet beantwoorden. Fotograferen is niet toegelaten: misschien zijn we wel concurrenten uit een ander dorp.
Tekst en foto's: Lieven Vandenhole
