Lessen van de Koude Oorlog

Mrt 25, 2019
Een replica van de bom Fat Man die in 1945 boven Nagasaki ontplofte © Defensie
Een replica van de bom Fat Man die in 1945 boven Nagasaki ontplofte © Defensie

Met de tentoonstelling "Als de Russen komen" besteedt het Nationaal Militair Museum (NMM) in Soest speciale aandacht aan een thema dat actueler is dan ooit: Nederland en de Koude Oorlog. Het project kijkt terug op een enerverende periode van internationale onrust en vergelijkt het met de hedendaagse politieke spanningen.

Het eerste wat je ziet is een Franse auto. Zou dit de C3 zijn die eind 2018 meermaals in het nieuws verscheen? Volgens Nederland, voerden hackers van de Russische GROe (Glavnoje Razvedyvatelnoje Oepravlenije – Russische militaire inlichtingendienst) toen een aanval uit op de OPCW, de Organisastie voor het Verbod op Chemische wapens in Den Haag. Vanuit deze auto probeerden ze vermoedelijk toegang te krijgen tot het netwerk van de organisatie. De poging mislukte, maar de politieke schade was groot. Hoewel Minister van Defensie Ank Bijleveld officieel gezien niet instaat voor het beheren van de museale collectie, financiert zij het museum wel. Tevens stelde zij dit voertuig binnen het raamwerk van deze tentoonstelling beschikbaar. Zou dit een aanwijzing betreffende de subjectiviteit van de tentoonstelling kunnen zijn?

Volgens projectleidster Monique Brinks zijn "de Russen" – de medewerkers van het Legermuseum in Moskou – niet zo blij met de tentoonstelling. Vooral over de keuze van de titel zijn ze niet te spreken. Aanvankelijk zou het NMM drie objecten van het Russische legermuseum in bruikleen krijgen, waaronder wrakstukken van een U-2. Met dit vliegtuig bespioneerde de CIA de Russen door foto’s te maken van militaire objecten tijdens de Koude Oorlog. Helaas is deze uitwisseling uitgebleven.

Eén van de topstukken is een Britse tank van het type Chieftain © Claire van Proemeren
Eén van de topstukken is een Britse tank van het type Chieftain © Claire van Proemeren

Voorbereiding voor Russische bezetting
Het geheel is niet chronologisch maar thematisch opgebouwd, en alleen via een Nederlands- of Engelstalige audiotour te volgen. Hoewel er geen begeleidende teksten zijn voorzien, staat de tentoonstellingscatalogus de bezoeker toe om meer over de verschillende objecten te weten te komen.

De Nieuwe Dreiging is de titel van het eerste gedeelte van de tentoonstelling. Communisme en wederopbouw staan er centraal. De zaal is donker, de muur bij de ingang bloedrood. Er wordt een anti-communistische propagandafilm afgespeeld. Nog een eyecatcher – een simpel koffertje – blijkt te zijn uitgerust met een Gladio, een geluidsgedempte pistoolmitrailleur. Dergelijke sets werden tijdens de Koude Oorlog door zogenaamde Stay Behind-organisaties begraven. Hiermee bereidden zij het verzet bij een eventuele Russische bezetting voor.  

Het daarop volgende gedeelte draagt dezelfde naam als de tentoonstelling zelf: Als de Russen komen. Met onderwerpen zoals de versterking van de Europese luchtmacht door de Amerikanen, de legering van gevechtsvliegtuigen in Soesterberg en Nederlandse militairen in Duitsland, staat buitenlandse invloed hier centraal. Het topstuk is een Poolse stafkaart (ook wel: "aanvalskaart"). Hierop werd hypothetisch aangeduid welke Nederlandse steden het doelwit zouden kunnen worden van een nucleaire aanval. Ook het Warschaupact, spionage en sovjet-propaganda worden kort besproken.

Neutraal is de tentoonstelling zeker niet. Maar genuanceerd? Zonder twijfel

Als de bom valt gaat vooral over kernwapens, wapenwedloop, de bescherming van burgers en anti-nucleaire protesten. Van de bom Fat Man, die in 1945 boven Nagasaki tot ontploffing gebracht werd, is een replica te zien. Hoewel deze replica vele malen groter is dan een mens, wordt de aandacht vooral getrokken door een zin wat verderop op de muur. Het zijn de woorden van Vik Franke, voormalig pelotonscommandant van de Nederlandse landmacht "Was het een wild zwijn of toch spetsnaz?".

Het laatste gedeelte van de tentoonstelling, Over de muur, is met onderwerpen zoals de annexatie van de Krim in 2014 en fake news brandend actueel. De val van de Berlijnse muur wordt slechts kort belicht. Meer aandacht gaat uit naar de dreiging die na 1989 volgde, zoals de militaire invloed van Rusland in de Baltische Staten. Vooral opvallend is de toegeving dat de uitbreiding van de NAVO door Rusland als bedreiging zou kunnen worden gezien. 

Angst of vertrouwen?
Bij het horen van de zin "Als de Russen komen", krijg je nog steeds kriebels. Neutraal is de tentoonstelling zeker niet. Maar genuanceerd? Zonder twijfel. De informatie over wat er zich tijdens de Koude Oorlog afspeelde laat deze periode herbeleven, zij het als Nederlands burger of als dienstplichtige.  

© Claire van Proemeren
© Claire van Proemeren

Russisch diplomaat Vladimir Naydenov stelde vast dat de Nederland-Ruslandrelaties de afgelopen jaren een omvangrijke verandering hebben doorgemaakt. Volgens Naydenov is in Nederland vandaag maar een negatief standpunt toegestaan, terwijl de verhoudingen voor 2013 nog héél goed waren. De tentoonstelling weerspiegelt deze toonverandering. Hoewel fake news, hacks, en cyber warfare de praktijk van alledag zijn geworden, zou wat meer vertrouwen in Rusland en meer dialoog op cultureel-diplomatiek vlak, onze relaties zonder twijfel goed doen.

Waar: Nationaal Militair Museum, Verlengde Paltzerweg 1, 3768 MX Soest, Nederland
Wanneer: 23/02 – 03/09/19
Tickets: € 7,50 – 15,00
Meer informatie en tickets: www.nmm.nl

Tekst: Claire van Proemeren

Vorig artikel Siberië in woord en beeld
Volgend artikel Boelvarnaja skoelptoera

Maart 2024

Ons steunen

Deel je Trakteer ons op een 
Spasibo bestaat zonder geld, maar niet zonder inspanning. Vind je een artikel leuk? Doneer voor een vrijwilligersvergoeding van je favoriete auteur. Elke cent telt!