Op woensdag 19 november kondigde het ‘Rusland Platform’ van de UGent zijn nieuwe werkingsjaar aan met een openingsdebat.
Rusland Platform werd begin dit jaar opgericht na een fusie tussen het centrum Cerise en het Russisch instituut. De gloednieuwe organisatie is breder van opzet dan hun voorgangers, en wordt door de hele Universiteit Gent ondersteund. Zo zijn alle faculteiten intussen vertegenwoordigd in de stuurgroep; aan het hoofd van het dagelijkse bestuur staan professor Koen Schoors (faculteit Economie en Bedrijfskunde) en professor Peter Van Elsuwege (faculteit Rechten).
In de eerste plaats wil het Rusland Platform de common ground tussen België, de UGent en Rusland groter maken, via gemeenschappelijke studieprogramma’s en doctoraten. Een internationale master in Russian Studies zit eveneens in de pijplijn. Daarnaast wil het initiatief zijn uitgebreide, academische kennis over Rusland delen met verschillende maatschappelijke spelers, zoals Voka, de havens van Gent en Oostende, de provincie Oost-Vlaanderen en de stad Gent.
Voor zijn eerste wapenfeit nodigde het Rusland Platform niemand minder uit dan Ruslandcorrespondent Jan Balliauw (VRT) om het debat te modereren. Vijf topexperten op Rusland-vlak waren eveneens van de partij. Lien Verpoest (KU Leuven), Richard Sakwa (University of Kent), Stefan Hedlund (Uppsala University) en Viacheslav Morozov (University of Tartu) zetten samen met Koen Schoors (UGent) hun expertise in om de toekomst van dit reusachtige Euraziatische land te bespreken. Dit bleek geen eenvoudige opgave, want de relaties tussen Rusland en het Westen staan bijzonder gespannen. Gaat de huidige ‘koude vrede’ weer stilaan over in een nieuwe koude oorlog?
In het najaar van 2015 ging Rusland zich in het Syrië-conflict inmengen, en sindsdien stapelen de conflicten tussen de belangrijkste spelers op het strijdtoneel zich op. Zo werd België, dat deel uitmaakt van de internationale coalitie, diezelfde dag nog beschuldigd door het Russische ministerie van Defensie: Belgische F-16’s zouden zes burgerdoden op hun geweten hebben. Volgens de sprekers schuilt Poetins militaire motivatie hoofdzakelijk in het optrekken van de Russische moraal, waar patriottistische gevoelens een sleutelrol in spelen. De ex-wereldmacht wil zijn inwoners illustreren dat Rusland wel een sterke hand biedt in de Syrische chaos, terwijl “de EU en de VS er een zootje van maken”. Ook wordt er honend gelachen met de Europese vluchtelingencrisis en de westerse liberale waarden. Professor Verpoest merkt op dat Rusland ditzelfde Westen in de jaren 1990 nog zag als een leidend voorbeeld in de zoektocht naar een nieuw samenlevingsmodel.
De laatste jaren zet het merendeel van de Russen zich echter openlijk af tegen westerse ideeën. Het ex-communistische land lijkt resoluut gekozen te hebben voor traditionele normen en waarden, waarbij het (heteroseksuele) gezin, stabiliteit en soevereiniteit centraal staan. Het land wantrouwt de VS en de EU, die samen maar wat graag de moraliteitskaart uitspelen en de Russische interesses daarbij lijken te negeren. De academici halen de oprichting van de NAVO aan als voorbeeld, want voelt Rusland zich niet terecht bedreigd en bedrogen door deze militaire unie met Amerika aan het roer?
Hoe het ook zij, iedereen is het ermee eens dat een totaal gebrek aan vertrouwen en communicatie langs beide kanten de hoofdoorzaak van het probleem vormt. De Russen voelen zich opgejut door een uitdijende Europese Unie, haar onderlinge handelspacten en de antiterroristische coalities. Dat, terwijl het Poetin was die zijn hand uitstak na 9/11 maar in de steek werd gelaten bij terroristische aanslagen in eigen land (denk maar aan Beslan, 2004). Negatieve gevoelens die door de nationale propaganda alleen maar worden versterkt. De NAVO-lidstaten maken zich dan weer zorgen om de Russische expansiedrang, waarbij de Krim een eerste teken aan de wand vormt. Er is geen ruimte meer voor compromissen en zogenaamde soft power is doorheen de jaren overgegaan naar hard power en untiny diplomacy.
Dit helpt Rusland om zijn minderwaardigheidscomplex en Weimar-gevoel na de ineenstorting van het machtige Sovjetrijk van zich af te schudden. Dat de president hier de laatste tijd goed in slaagt, bewijst zijn enorme populariteit bij het volk: maar liefst 82% steunt Poetin, ook al omdat de oppositie zwaar onderdrukt wordt. Meer binnenlandse openheid vindt Morozov daarom cruciaal.
Ook de Russische economische cijfers worden onder de loep genomen. Door de dalende olieprijzen en de westerse sancties blijven die – ondanks de hoopvolle berichtgeving in eigen land – dramatisch. Het einde van de malaise is nog lang niet in zicht, zeker niet voor de regio’s en hun budgetten. Op lange termijn lijkt de verpauperde infrastructuur nog het grootste probleem te gaan vormen.
De Russen hebben moeilijker tijden meegemaakt, zowel als je de recente geschiedenis als het bredere historische plaatje bekijkt. Professor Sakwa vermoedt echter dat de Russen stabiliteit op de allerhoogste plaats van hun prioriteitenlijstje zetten, en die wordt nu eenmaal niet gecreëerd wanneer je gezinnen financieel drooglegt door besparingen. Het is dan ook reikhalzend uitkijken naar de presidentiële verkiezingen in 2018 en mogelijke politieke verandering.
Tekst: Trees Vandamme
Foto: UGent, Hilde Christiaens
