Russen op het goede spoor

Mei 26, 2017

Voor de meeste Sovjetburgers stopte de Bajkal Amoer Magistraal te bestaan tegelijkertijd met de Sovjet-Unie. Voor de rest van de wereld heeft dit megalomaan bouwproject uit de Brezjnev-tijd nooit bestaan. De spoorweg draait toch nog altijd op zijn volle toeren. Er wonen duizenden mensen in de speciaal voor de bouw opgerichte stadjes en er wordt nog altijd veel aan gebouwd. De Nederlandse schrijver Edwin Trommelen brengt het aan het licht in zijn ontroerend en scherpzinnig reisboek ‘Het rijk van de BAM’.

Van de eerste lessen Russisch in 1983 tot vandaag, van Moskou tot Siberië, van de schoolbank tot eigen reizen organiseren – de Nederlandse slavist, schrijver en documentairemaker Edwin Trommelen heeft een lange weg in Rusland afgelegd, zowel in de tijd, als geestelijk, professioneel en geografisch. Eens in zijn vak gedoken, leerde hij het land enigszins zelfs beter kennen dan een doorsnee Rus. Zijn boek over de BAM, de Bajkal Amoer Magistraal, een bijna even gigantische spoorweg in Siberië als de Transsib, zit vol ontdekkingen, ook voor een Russische lezer.

Anekdotes van de overtreffende trap
De totale lengte van BAM telt 3097 km, er werden 60 nieuwe dorpen en drie nieuwe steden opgericht, er zijn 1600 bruggen en vijf tunnels van 31,7 km in totaal, en de kosten liggen ergens tussen 30 en 50 miljard dollar.

Deze cijfers zouden zo goed als niks betekenen zonder de auteur die er leven heeft ingeblazen. Voor dit boek reisde Edwin Trommelen twee maanden langs de BAM om de scene met zijn ogen te zien en met de BAM-veteranen te spreken. De voorbereiding duurde veel langer. Sovjet boeken en films, toespraken van Brezjnev, documentenarchieven, liederen, dagboeken, – Trommelen diepte zich zodanig ver in zijn gedrevenheid om de feiten niet alleen vast te stellen maar ook te begrijpen, dat hij tot aan het Tataarse juk in de 13de eeuw ging. En hij is erin geslaagd. Trommelen begrijpt Russen en Rusland.

Er is geen enkele valse noot in zijn tekst. Misschien omdat hij de stem graag geeft aan de mensen die verdienen gehoord te worden. Al die Tatjana’s en Gennadi’s, een conductrice en een ondernemer, een leerkracht en een graafmachineoperator, een Rus, een Oekraïner, een Georgiër, een Armeniër…

De Bammers zijn de BAM, de auteur volgt hun pad en we volgen alle bijzondere avonturen en indrukken van de personages en ook deze van de schrijver. Hoe komt dat de flats in een dorpje geen balkons hebben, een absolute ‘must’ van alle Sovjet-flats? Hoe woonden de eerste ‘pioniers’ in containers en hoe ziet hun huishoud er vandaag uit? Hoe werd de weg gebroken door de taiga en de permafrost? Wat gebeurde met al de peperdure techniek? Allerlei kijkjes in het leven van de baanbouwers naast de adembenemende en onvriendelijke landschappen zitten vol humor en warmte en geven een intieme diepte aan de onverschillige geschiedenis en haar feiten.

Menselijk veralgemenen
Trommelen koppelt zijn begrip voor zijn Russische personages en voor zijn Westerse lezers aan elkaar en geeft voldoening aan de beide partijen. Hij omzeilt geen clichés, wel legt hij rechtstreeks uit waarom ze kloppen – anders worden ze geen clichés – en waar dat ze precies afwijken van de werkelijkheid. Hij durft ook een groepsportret van de Russen te schetsen en slaagt er weer in om eerlijk te blijven zonder iemand te kwetsen: ‘Tot nu toe had ik vooral bescheiden Russen ontmoet, nu ontdekte ik dat er ook veel patsers zijn. Mensen die menen overal recht op te hebben als ze maar over geld beschikken en die zich ordinair brullend als een gorilla op de borst slaan. (…) Gelukkig begeef ik me niet vaak in kringen waar je deze mensen tegenkomt. Want die anderen zijn er ook nog – sterker nog, die zijn veruit in de meerderheid, die hoor je gewoon wat minder.’

Maar het meest fascinerende in dit boek, zowel voor de auteur als voor de lezers, is de in alle details geschilderde overgang van het ontstane idee tot het stoffelijk resultaat dankzij menselijke wilskracht en geest. ‘Ik vraag me af of mijn boek een monument is? Een monument voor de Bammers? Ja, misschien wel. (…) Ik denk dat de echte rijkdom in Siberië, of in ieder geval aan de BAM, niet de delfstoffen zijn, niet de olie, niet het harde goud, noch het zachte goud. Het echte goud zijn de mensen.’

Uit zijn reis heeft Trommelen duidelijk ook een Weimare-microbe meegebracht, een heimwee naar het Sovjet rijk, maar in zijn boek toont hij niet alleen het grote verleden maar ook de grootse toekomst en heden van het land, die even groot zijn als een mensenhart. Iets wat nog zeker moet gezegd en gehoord worden in het Russisch.

Ekaterina Verhees

Edwin Trommelen. Het rijk van de BAM. Mijn reis met die andere Trans-Siberië Express. Gibbon; 288 blz. € 24,95

Edik Barabanov
Zo vertaalt Edwin Trommelen zijn eigen naam in het Russisch. In 1986 ging hij vijf maanden de Russische taal studeren in de Sovjet-Unie, waar al ‘perestrojka’ en ‘glasnost’ heersten. Sindsdien reisde hij regelmatig door het land met een cameraploeg of gewoon met een balpen en zo maakte hij enkele tijdperken en crisissen van de nieuwste Russische geschiedenis mee. Hij is bekend geworden als de auteur van Davaj! (2009), een enthousiast ontvangen boek over het drinkgedrag van de Russen volgens de Russische literatuur.

Daarnaast is hij een televisie- en filmmaker met een speciale interesse voor Sovjet-strafkampen en -bouwprojecten. Een van zijn machtigste documentaires is Terug naar het kamp over het leven in een Russisch strafkamp van een Nederlands meisje dat drugs smokkelde.

Hij liet ook zijn spoor achter in de Russische cultuur dankzij een kleine rol van een Nederlandse slavist in een speelfilm Emigrantka (2003).

Tegenwoordig organiseert hij reizen uit Nederland naar de BAM en Centraal-Azië.

Vorig artikel Ballet Performance Russian Souvenir
Volgend artikel Paper Revolution 1920-1930’s

Oktober 2021

Ons steunen

Deel je Trakteer ons op een 
Spasibo bestaat zonder geld, maar niet zonder inspanning. Vind je een artikel leuk? Doneer voor een vrijwilligersvergoeding van je favoriete auteur. Elke cent telt!