‘Je eigen wortels kennen, zo waardeer je andere culturen’

Jan 31, 2017
© Georgi Petit-Jean. Kerstkoekjes gemaakt door de leerlingen van de Russische cultuurschool in de naam van tsarina Alexandra Fjodorovna in Brugge
© Georgi Petit-Jean. Kerstkoekjes gemaakt door de leerlingen van de Russische cultuurschool in de naam van tsarina Alexandra Fjodorovna in Brugge

Russische basisscholen in België worden voornamelijk opgericht door de ouders, die zich verenigen om de kinderen hun moedertaal aan te leren. Maar de grenzen van de geestelijke opvoeding variëren van klas tot klas. Spasibo bezocht een kleine Russische cultuurschool in Brugge en sprak met haar oprichtster Alexandra Petit-Jean over de culturele coördinaten op de hedendaagse wereldkaart.

‘Zemla-anitjenka tsvela, zrela-aa…’ neuriën een paar meisjes een vergeten volksliedje. Een hyperactieve kleuter zit al lang stilletjes een engel te schilderen en het verrast hem hoe goed het lukt op het natte papier. Enkele tieners zijn bezig in de keuken met kozoeli’s, Russische kerstkoekjes, te maken. Iedereen heeft wel iets te doen. Dan roept de juf iedereen samen: ‘Wij moeten nog enkele volksdansen repeteren, laat even alles liggen en kom in een kringetje staan!’ In de ruimte hangt al snel een atmosfeer van dolle pret… Het is de les in het Russische cultuurschooltje in Brugge waar men elk thema zelf beleeft en eraan meedoet, zoals, in dit geval, de voorbereiding op de Orthodoxe Kerstmis.

Alexandra Petit-Jean en haar studenten
Alexandra Petit-Jean en haar studenten

De oprichtster en de enige juf van de school in de naam van Tsarina Alexandra Fjodorovna is de Russische pedagoog Alexandra Petit-Jean. Haar onderwijsconcept bracht ze mee uit Rusland in 2008.

‘Ik heb het geluk gehad te werken in de Tsarina Alexandra Fjodorovna volkskunst- en cultuurschool in Sint-Petersburg. Haar directrice Natalia Ivanovna Ponomarjova inspireerde me om hier, in België, ook met kinderen te werken. Daarvoor ben ik haar eindeloos dankbaar. Het was ook haar voorstel om de naam van de school te behouden en de ideeën van cultuuropleiding verder te ontwikkelen.’

De oorspronkelijke Sint-Petersburgse school werd gesticht in het jaar 1911 door tsarina Alexandra en maakte deel uit van de instellingen van de Vrouwelijke Patriottische Vereniging. Er werden meisjes uit 29 verschillende gouvernementen opgeleid. Eenmaal afgestudeerd vertrokken ze terug naar hun geboorteplaats, om daar hun kennis door te geven.

De school van de voormalige Duitse prinses werd een revolutionaire instelling, met als doel de gebroken banden met tradities en volkskunsten te herstellen.

De laatste Russische tsarina Alexandra Fjodorovna
De laatste Russische tsarina Alexandra Fjodorovna

In de herfst van 1992, na 73 jaar sluitingstijd, werd ze opnieuw geopend.

Het is in de eerste plaats een school van de geest en het geloof is haar kern. Wat het leerprogramma betreft, krijgen de studenten behalve algemeen onderwijs, ook traditionele ambachten aangeleerd. De jongens volgen lessen houtbewerking, iconografie, ezv. De meisjes leren weven, kanten en andere.

De Duitse prinses die verliefd werd op haar nieuw land toont ook de weg in de moderne globale wereld. De onderlinge vervlechting van culturen die voor het verrijken zorgt en niet voor het verdwijnen van de nationale identiteit.

Respect voor elkaar
In haar school focust Alexandra op wat ze zelf het liefst doet en onderzoekt: sprookjes, volksspelletjes, -liederen en -dansen, toneel, schilderkunst.

‘Ik beleef mijn werk als een idee, vastgehouden door het hart, dat hier het belangrijkste is. Doen hetgeen je interessant vindt, werken zonder te kijken naar de tijd of naar de krachten die eraan besteed zijn… Maakt dat niet gelukkig? Mij wel. Want vandaag zijn onze kinderen slechts kinderen, maar morgen vormen ze het volk.’

In de school zitten er kinderen van vier tot vijftien jaar oud. Over het algemeen komen ze uit gemengde gezinnen.

‘Wanneer we respect opbrengen voor onze eigen cultuur, stelt dat ons in staat om ook vreemde culturen en talen te waarderen. En omgekeerd’, gelooft Alexandra.

‘HET ALGEMENE MENSELIJKE ASPECT VIND IK BELANGRIJKER DAN HET NATIONALE’

Het is daarom dat de leerlingen van de school ook Vlaamse sprookjes en liedjes aanhalen. Bij het bestuderen van schilderwerken bekijken ze niet enkel de Russische meesters, maar ook Da Vinci, Turner, Monet en natuurlijk de Vlaamse school: de prachtige Vermeer, Memling en Jan Van Eyck.

‘Het is niet de bedoeling om iets geïsoleerds rond de Russische taal te doen op onze school. Het algemene menselijke aspect vind ik belangrijker dan het nationale, dan krijg je de sleutel tot de schoonheid van alle nationale culturen’, zegt Alexandra. ‘Trouwens als je slaapliedjes van verschillende volkeren beluistert, hoor je dat ze heel goed op elkaar lijken. Welke huidskleur de moeders ook hebben, hun melk is altijd wit.’

Laten varen
Cultuurlessen geven ook een idee van morele oriëntatie. Volkssprookjes helpen bijvoorbeeld het goede van het kwade te onderscheiden en leren de kinderen weer ongemerkt, allegorisch en op een wijze manier zo’n begrippen als eer, waardigheid en bereidheid op zelfopoffering aan.

Poppen doen in de school van Alexandra ook serieus werk: ´Poppenspelen zijn altijd al mijn zwak geweest. Nu heeft mijn passie een toepassing gevonden. In onze toneeltjes verwerken we ook de zelfgemaakte poppen, waaronder marionetten. Zo heb je het sprookje Het zilveren hoefje van Pavel Bazjov (vertaald naar het Nederlands door Herman Petit-Jean), dat we meermaals hebben getoond in de kleuterklassen van de steinerschool in Brugge.’

Met hun kunstwerkjes verzamelen de leerlingen geld voor het Russische liefdadigheidsfonds ‘Geef leven’ en de school staat open voor andere samenwerking. ‘Laat uw vermogen over de zeeën varen: na geruime tijd zal het bij u terugkomen.’ (Prediker 11:1).

‘Een kinderhart is uitzonderlijk dankbaar. Het is zeer druk en raakt gemakkelijk afgeleid, maar toch blijft het dankbaar. Soms denken we dat het alles aan het vergeten is, maar dat is niet zo. Het ‘ontwikkelt’ alle gebeurtenissen en legt ze vast op een film, net zoals de fotografen het in den tijd deden. Daarom vind ik de volgende inspirerende woorden van tsarina Alexandra zo belangrijk: ‘De kindertijd wordt slechts eenmaal gegeven aan de mens. Alles wat je kan doen voor het beter te maken, moet je nu en vandaag doen!’

Anders studeren
De cultuurlessen van Alexandra gebruiken gelijkaardige principes als de steinerschool, een van de zogenaamde methodescholen. Belgisch basisonderwijs telt tegenwoordig vijf alternatieve onderwijssystemen en er verschijnen regelmatig nieuwe soorten daarvan zoals spelend leren of ervaringsgerichte en leefscholen. Dit academisch jaar opende haar deuren bijvoorbeeld een school zonder leerkrachten.

Steinerschool (ook vrijeschool of waldorfschool) wordt gebaseerd op de antroposofie, de leer van Rudolf Steiner, die gericht is op de innerlijke ontwikkeling en versterking van het bewustzijn.

Montessorischool draagt de naam van de Italiaanse arts Maria Montessori. Volgens haar beslissen kinderen zelf waaraan ze gaan werken en haar systeem zorgt ervoor dat alle nodige materialen en informatie beschikbaar zijn.

Freinetonderwijs ontwikkelt ideeën van de Franse pedagoog Célestin Freinet. Hij stimuleerde onafhankelijke denkwijze met allerlei verslagen, gemeenschappelijke overleg en noodzakelijk gereedschap, zoals eigen drukkerij.

Daltonоnderwijs is een leersysteem van de Amerikaanse lerares Helen Parkhurst. Haar uitgangspunten: keuzevrijheid, samenwerking, zelfstandigheid. De naam komt van Dalton, Massachusetts, waar Parkhurst haar ideeën verwezenlijkte.

Jenaplan is genoemd naar de Duitse stad Jena, waar de pedagoog Peter Petersen werkte. Volgens zijn systeem zitten kinderen van drie opeenvolgende schooljaren samen in een groep en zijn verantwoordelijk voor elkaars prestaties, maar beperken elkaars leerautonomie niet.

Meer info:
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming
Federatie van Onafhankelijke Pluralistische Emancipatorische Methodescholen (FOPEM)

Vorig artikel Winterversiering voor het goede doel
Volgend artikel Karamazow