‘Het geloof zit niet in het paard of in de hooivork’

Dec 5, 2020
Over de rivier Sylva - fotograaf Aleksej Lopatin
Over de rivier Sylva - fotograaf Aleksej Lopatin

Een interview met een Russische oudgelovige

De oudgelovigen, oudritualisten of oudorthodoxen zijn christelijke groeperingen die in Rusland ontstonden ten gevolge van de kerkelijke hervormingen van 1666-1667 onder patriarch Nikon. Door grootschalige vervolging vluchtten vele Russische oudgelovigen naar de Oeral en Siberië en later naar de Baltische landen, maar ook naar Polen, Oekraïne, Moldavië en Roemenië. Na een korte periode van rehabilitatie en bloei onder tsaar Nicolaas II nam de onderdrukking onder het Sovjetbestuur nieuwe dimensies aan. Enkele groepen namen tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog de kans waar en emigreerden naar de Verenigde Staten en Zuid-Amerika. De overgrote meerderheid bleef achter in de Sovjet-Unie waar de meesten van hen, net zoals de gelovigen van alle andere godsdiensten in het land, ondanks opsluiting in werkkampen en maatschappelijke uitsluiting trouw bleven aan hun overtuiging. De oudgelovigen zijn uniek in hun geloofsbelijdenis omdat ze de tradities van vóór het schisma onveranderd hebben bewaard in hun gebeden en koorzang. Het kruisteken maken ze in tegenstelling tot de aanhangers de andere Oosters-orthodoxe kerken met twee gestrekte vingers in plaats van drie. Ook wordt meer nadruk gelegd op het ascetische aspect en de mystieke kant van het geloof.

Ik sprak met Aleksandr Cholmogorov, 62 jaar, oudgelovige, hobbyfotograaf, dichter en ondernemer uit Barnaoel in Zuid-Siberië. Hij leidt het bedrijf ‘Altaj Starover’ dat reformvoeding, honing en kruiden verwerkt en distribueert.  

Alexander Cholmogorov - privearchief
Alexander Cholmogorov - privéarchief

Aleksandr, uit het relaas over de oudorthodoxe kluizenaarsfamilie Lykov kan ik me herinneren dat ze het niet toelieten gefotografeerd te worden (het gezin Lykov dook voor WO II onder in de taiga en leefde daar in volkomen isolatie tot ze eind jaren zeventig bij toeval ontdekt werden, nvda). Hoe bent u er als oudgelovige toe gekomen te gaan fotograferen?
‘Voor de familie Lykov waren fototoestellen onbekend, van hen bestaan inderdaad nauwelijks foto’s. Zij vluchten voor de vervolging en zonderden zich af, opdat niemand hen kon hinderen God te aanbidden. Maar Agafja, het enige lid van de familie dat nog in leven is, woont weliswaar in de taiga, maar is desondanks al zo vaak gefotografeerd en op televisie geweest... Voor ons ligt de zaak anders. Ik en een aantal vrienden fotograferen oudgelovigen in hun dagelijks leven. Velen zijn in deze hectische tijden naarstig op zoek naar voedsel voor de geest. Met onze foto’s proberen wij hieraan te voldoen en te laten zien hoe mensen dicht bij de oorsprong van het geloof en de natuur zijn gebleven.’

Bij het oudorthodoxe geloof denk ik aan afzondering van de wereld en de monastieke gebedstraditie van het hesychasme (een praktijk uit de Oosters-orthodoxe religie gebaseerd op het onophoudelijk herhalen van het Jezusgebed, nvda). Of is dat achterhaald?
‘Dat is meer iets van vroeger. De mensen zijn nu anders. Ze kunnen de afzondering in gebed niet meer volhouden. Daarvoor ontbreekt de wilskracht. En de religieuze overtuiging is minder sterk geworden. Ook onder ons oudgelovigen. Aan de andere kant is het accent ook verlegd. Iemand kan in de stad wonen en midden in het leven staan, maar toch krachtig in zijn geloof zijn door veel te bidden. Er zijn hier een aantal zeer rijke mensen die door hun eenzijdige hang naar materialisme heel ver van de godsdienst afstaan. En dan zijn er helaas steeds meer armen. Die hebben andere zorgen, hoe ze rond moeten komen, hun kinderen een opleiding kunnen geven. Desondanks weet God ook hen te vinden. Vooral bij ons in Rusland zijn nog steeds mensen die heel sterk in de geestelijke tradities staan.’

U heeft kinderen. Leven zij nog volgens de tradities die ze van huis uit hebben meegekregen?
‘Mijn kinderen voeren een werelds leven. Mijn dochter is zelfs getrouwd met een Japanner. Ze woont in Japan. Mijn zoon woont in Lipetsk, in Europees Rusland. Ze zijn inmiddels allebei ver in de dertig. Mijn kleinkinderen gaan al naar school. Hun leven is net als die van alle anderen. Hoewel vooral mijn dochter tegenwoordig ook aandacht schenkt aan godsdienstige vragen. Daar ben ik zeer verheugd over.’

Meisjes op de trap - fotograaf Oleg Kaplin
Meisjes op de trap - fotograaf Oleg Kaplin

Bestaan er nog priesterloze gemeenschappen die leven zoals driehonderd jaar geleden?
‘Bij ons in de Altaj bestaan zulke strenge oudgelovigen niet meer. In de buurt van Krasnojarsk zijn volgens mij nog een paar nederzettingen van priesterlozen, maar ik betwijfel of het mogelijk is met hen in contact te treden. Het probleem met een streng leven volgens de tradities is dat alles dan nog uitsluitend draait om het produceren van voedingsmiddelen voor eigen gebruik. Ik zou dan met paard en ploeg de aarde moeten bewerken. Zonder tractor. Hooien met de hooivork. Dag en nacht zwoegen uitsluitend om mijn gezin te kunnen voeden. Dat wordt een vicieuze cirkel, van werken, eten, werken. En ik houd ervan boeken te lezen. Fototentoonstellingen te organiseren. Dat is voor mij interessant. Het geloof zit niet in het paard of in de hooivork. Het zit in het hart van de mens. Voor mij is het de vrijheid die door God geleid wordt. Ieder heeft zijn eigen lot. Ik. Mijn dochter. De buurman. Zo is het ook binnen onze gemeenschappen. Wij zijn een deel van Rusland. Maar we zijn allemaal verschillend.'

Maar de afzondering van de wereld is toch een vast bestanddeel van de oudorthodoxe religie?
‘De hang naar afzondering hoort volgens mij eerder bij een bepaalde leeftijd. Bij de ouderdom. Ik heb een bedrijf. Op dit moment ben ik verantwoordelijk voor mijn medewerkers. Dat is voor mij op dit moment het belangrijkst.’

Ondersteunt de overheid de oudorthodoxe kerk?
‘Alle financiële middelen die de staat voor religieuze doeleinden ter beschikking stelt gaan naar de Russisch-orthodoxe kerk. En vanaf de bron gaat het spoor dan meestal direct verloren. Ook met zielenheil is aardig wat te verdienen. Wij oudorthodoxen zijn in economisch opzicht marginaal en voor de overheid van geen belang meer.’

Siberisch koor - fotograaf Aleksandr Cholmogorov
Siberisch koor - fotograaf Aleksandr Cholmogorov

Hoeveel oudgelovigen bestaan er nog in Rusland?
‘Iemand zei laatst dat er over de gehele wereld nog een miljoen zijn. In onze gemeenschap in Barnaoel bestaan er in ieder geval een paar duizend. Let wel, dat zijn diegenen die in onze kerk gedoopt zijn, geen actieve kerkgangers.’

De leiding van de Russisch-orthodoxe kerk heeft in dertig jaar tijd een enorme rijkdom en macht vergaard. Is dat misschien ook het grootste verschil tussen oudgelovige priesters en de vertegenwoordigers van de staatskerk?
‘Waar houdt het nodige op en begint de overvloed? Ik ken een Russisch-orthodoxe priester die in een houten dorpskerkje dient. Ooit eens gebouwd door vrijwilligers met geld van een paar plaatselijke ondernemers. Zijn kerk wordt slechts door acht mensen bezocht. Oude omaatjes die van een schamel pensioen leven. U heeft waarschijnlijk gehoord hoe erbarmelijk laag de pensioenen hier zijn? (Het minimale pensioen is in Rusland gelijk aan het vastgestelde bestaansminimum en bedraagt voor gepensioneerden in Barnaoel omgerekend 95 euro, nvda). Van hun giften alleen kan die priester natuurlijk niet rondkomen. Hij heeft een moestuin, verzamelt kruiden. Een rijk leven, in geestelijke zin. In materieel opzicht staat het natuurlijk in schril contrast met de disproportionele rijkdom onder de hoogwaardigheidsbekleders van de staatskerk.’

Wat is uw mening over vader Sergij die met zijn aanhangers het klooster in Sredneoeralsk bezet houdt en verkondigt dat Vladimir Poetin de antichrist is?
‘Ik heb een minuut of tien geluisterd naar een rede van hem. Er zit een kern van waarheid in, maar ik kan hem niet helemaal volgen. Hij is meer politiek, dan religieus bezig. Als politicus heeft hij misschien gelijk. Maar ik zou eerst eens willen weten wie er eigenlijk achter vader Sergij staat, dat blijft vrij onduidelijk.’


Natasja - fotograaf Oleg Kaplin

Hoe staat u zelf tegenover het huidige regime?
‘Onder Jeltsin was er aanvankelijk een grote euforie over de herwonnen vrijheid. Ook bij ons. De waarden binnen de maatschappij waren toen anders dan nu, meer op Sovjetleest geschoeid. Er bestond nog hoop dat de overheid zich in de juiste richting beweegt. Nu hopen de mensen dat er een nieuwe leider op zal staan. Eentje die zorgt voor rechtvaardigheid. De mensen zijn zoals altijd heel erg gefixeerd op één persoon. Niemand weet wat voor veranderingen nog voor ons liggen. Het is moeilijk hierover een oordeel te vellen. Let wel, ik zeg dit als privépersoon, niet als spreekbuis van de oudorthodoxe gemeenschap.’ 

U houdt zich bezig met natuurgeneeskunde. Wat is uw mening over het vaccin tegen covid-19 dat in Rusland is ontwikkeld?
‘Die vaccins worden toegediend om de mensen te vernietigen. Wie het ziekenhuis binnengaat, wordt in de meeste gevallen met de voeten naar voren weer naar buiten gedragen. Waarom gaat iemand naar het ziekenhuis, als hij er thuis met behulp van de natuur zo weer bovenop komt? We zijn het slachtoffer van een ons opgelegde opinie. De mensen worden heel erg bang gemaakt. Dat is het probleem. Patiënten die aan het virus zijn overleden, hadden andere ernstige aandoeningen, dat wordt verzwegen. Van onze vijftig medewerkers was ik de enige die het heeft gehad. Ik had veel te veel gewerkt en geen weerstand meer. Maar na een paar dagen rust was ik weer fit. Net als na een gewone griep.’  

Interview: Ardy Beld

Vorig artikel Op bezoek bij de Russische indianen
Volgend artikel ‘Vandaag zou Zosjtsjenko stand-upcomedy schrijven over mondkapjes’

Mei 2023

Ons steunen

Deel je Trakteer ons op een 
Spasibo bestaat zonder geld, maar niet zonder inspanning. Vind je een artikel leuk? Doneer voor een vrijwilligersvergoeding van je favoriete auteur. Elke cent telt!