Op 7 januari vieren Russisch-orthodoxe christenen Kerstmis, wat in Rusland meteen ook een week vol betaalde feestdagen afrondt: na nog één dagje bekomen, begint het land vanaf 9 januari opnieuw te werken. Wat vieren de Russen nog en waarom?
Zoals ieder jaar krijgt ook 2018 een eigen thema. Deze keer is dat het Jaar van de Vrijwilliger in Rusland (en het Jaar van het Cultureel Erfgoed in de EU). Daarnaast wordt naar aanleiding van de 200ste verjaardag van Ivan Sergejevitsj Toergenjev een rijk literair programma beloofd en wordt de 100ste verjaardag van de bekendste Sovjet-dissident Aleksandr Isajevitsj Solzjenitsyn gevierd.
1 januari – Sinds Peter I wordt Nieuwjaar op deze datum gevierd in plaats van op 1 maart. In het decreet van de tsaar stond bovendien dat mensen tijdens deze dagen hun woningen met (denne)bomen of takjes moesten versieren. Na zijn regeerperiode werd deze traditie vergeten en pas opnieuw in gebruik genomen in de vorm van een kerstboom in de 19de eeuw. Sovjet- en hedendaags Russisch Nieuwjaar combineert de kerststemming en gewoonten van de rest van de christelijke wereld – de hele familie aan tafel, feestkaartjes en cadeaus – met een oorspronkelijke nieuwjaarsboom. De Sovjetperiode heeft er ook haar eigen tradities aan toegevoegd, zo zijn de sauna, mandarijnen en ‘salat olivjé’ (een eiersalade toegeschreven aan de Belgische kok Lucien Olivier die rond 1860 in Moskou werkte) herkenbare symbolen geworden van het feest voor alle mensen uit het Russischtalige gebied.
1, 2, 3, 4, 5 en 8 januari – het zijn allemaal nieuwjaarsfeesten in 2018. Zo’n lange feestperiode kan je als een veiligheidsmaatregel zien, omdat het sowieso te verwachten is dat werknemers deze dagen een hoger alcoholgehalte in hun bloed hebben. Om op het werk een overbodig feestelijke sfeer te vermijden, besloot de overheid vanaf 2005 de periode tussen Nieuwjaar en het Russisch-orthodoxe Kerstmis, plus nog een dag na Kerst, als betaalde feestdagen te erkennen. Voordien bleef de bevolking enkel op 1 en 2 januari thuis.
7 januari is eigenlijk 25 december volgens de oude (of Juliaanse) kalender, die nog steeds wordt gebruikt door de Russisch-orthodoxe kerk. Russisch-orthodoxe christenen vieren Kerstmis dus op dezelfde dag als de rest van de wereld, maar gewoon volgens een andere kalender. Het is tevens het enige religieuze feest dat door de Russische overheid ook als een betaalde feestdag erkend wordt. 6 en 7 januari vallen dit jaar in het weekend, maar ze worden overgedragen naar 9 maart en 2 mei.
De nacht van 13 op 14 januari is volgens de Juliaanse kalender het Nieuwjaar of het ‘Oud nieuwjaar’. Dit nooit officieel erkende volksfeest ontstond toen de Sovjetoverheid de Gregoriaanse kalender invoerde in het jaar 1918 en de kerk in die beslissing niet wou meegaan. Omdat Kerst in het ‘rode’ Rusland nog tot het jaar 1929 gevierd mocht worden, was het voor gelovigen moeilijk geworden Nieuwjaar te vieren volgens de nieuwe kalender: door het kalenderverschil viel (en valt) het feest immers in de laatste week van de Kerstvasten. Daarom vond men een oplossing om dat extra glaasje toch niet te moeten missen: voor één avond deed men alsof de oude kalender nog steeds in gebruik was… Het is echter niet correct om het ‘Oud nieuwjaar’ een orthodox nieuwjaar te noemen: Nieuwjaar op zich is geen religieus feest. De Russische kerk heeft wel eigen jaarcyclus, die begint op 14 september.
Op 23 februari viert men De dag van de verdedigers van het vaderland, of van iedereen die militaire dienst volgt, heeft gevolgd of gaat volgen. Onder burgers is het een dag waarop alle meisjes en vrouwen alle jongens en mannen feliciteren: klasgenoten, collega’s, familie en vrienden. Het is ook een soort Valentijnsdag (deel 1). Dit feest is duidelijk voor mannen bedoeld, want elke gefeliciteerde wordt eraan herinnerd dat het zijn taak is om het land – of eerder al de vrouwen, die hem feliciteren – te verdedigen: de verplichte militaire dienst (1 jaar vanaf 2008) is in Rusland enkel voorzien voor mannen. Professionele militaire dienst is toegankelijk voor iedereen en telt vandaag meer dan 45000 vrouwen. Het feest wordt gevierd sinds 1922, wat in de Russische geschiedenis een heel chaotische periode was, en na alle pogingen van de Sovjet-historici om de datum te legitimeren, gaf men toe dat hij eigenlijk nergens naartoe verwijst.
8 maart – Internationale Vrouwendag. Op 8 maart 1908 vond de eerste vrouwenstaking plaats in New York en sindsdien wordt deze dag herdacht als een symbool voor de vrouwensolidariteit. In de Sovjet-Unie is dit feest in de jaren ’60 geleidelijk aan een soort Valentijnsdag (deel 2) geworden. Twee weken na de ‘mannendag’ op 23 februari wordt het land overspoeld door bloemboeketten en pralines voor alle vrouwen die een man tot zijn sociale kring mag rekenen.
1 mei – Dag van de Arbeid, nog een internationaal feest, wordt sinds 1890 als dag van de arbeiderssolidariteit verklaard door de Tweede Internationale in Parijs. De achturige werkdag hebben we te danken aan de demonstraties op 1 mei. In de Sovjettijd werd er ook door bedrijven en onderwijsinstellingen steeds een demonstratie georganiseerd. Deelname was verplicht: daarom zag de demonstratie er in elke stad heel indrukwekkend uit wanneer de hele bevolking in een optocht door de straten marcheerde. De laatste demonstratie in Rusland had plaats op 1 mei 1990. In de late Sovjet-Unie werd deze dag meer en meer ervaren als een lentefeest en het begin van het ‘datsja’-seizoen. Daarom wordt het nu Het feest van de Lente en Arbeid genoemd.
9 mei – Dag van de Overwinning. Op deze dag wordt teruggedacht aan de grote tol die het land betaalde om een einde te brengen aan de Tweede Wereldoorlog. Traditioneel wordt er zowel op het Rode plein in Moskou als ook in andere grote steden een militaire parade en vuurwerk georganiseerd. Nog een traditie: aan het graf van de onbekende soldaat naast de Kremlinmuur worden bloemenkransen neergelegd, in de andere steden komen mensen met bloemen naar de Eeuwige Vlam, die in tientallen Russische steden nog steeds blijft branden. Een nieuw initiatief is het ‘Onsterfelijk regiment’ (Бессмертный полк): de deelnemers marcheren met foto’s van hun familieleden die deze oorlog hebben meegemaakt. Deze actie vond voor het eerst plaats in Tomsk in 2012. Tegen 2013 verspreidde de herdenking zich over het hele land, en tegen 2015 telde ze al 12 miljoen mensen.
12 juni – Dag van Rusland. Dit is een nieuw feest. Het wordt ook vaak de Dag van de Onafhankelijkheid genoemd omwille van zijn aanleiding: op 12 juni 1990 werd de soevereiniteitsdeclaratie van de Russische Federatie ondertekend. Op deze dag reikt de president staatsprijzen uit en ‘s avonds wordt er vuurwerk afgeschoten.
4 november – Dag van de Volkseenheid. Het feest vervangt 7 november, een voormalige jaarlijkse herdenking van de Oktoberrevolutie (25 oktober is 7 november geworden na de invoering van de Gregoriaanse kalender in 1918). In de Sovjet-Unie werd toen over het hele land de – na 1 mei – tweede grootste demonstratie georganiseerd. Om in november een betaalde feestdag te bewaren, heeft de overheid een andere oplossing gevonden: 4 november, de bevrijding van Moskou van de Poolse interventie door de volkstroepen onder begeleiding van Koezma Minin en Dmitrij Pozjarskij, die iedereen kent als het standbeeld op het Rode Plein. Vandaag staat het feest vooral symbool voor het verenigde volk. Van 1649 tot de Oktoberrevolutie werd het gevierd als een nationaal feest van de icoon Onze lieve vrouw van Kazan, die Minin en Pozjarskij meedroegen.
31 december – begin van de Nieuwjaarsfeesten 2019.
