Op 10 december gaf Nathalia Reingardt, de oprichtster van het Russische amateurtheater in Brussel, een lezing in de Russische kerk in Oostende. Als één van de laatste ooggetuigen deelde ze haar herinneringen over het leven van de witte emigranten in België en sprak ze over de pijnlijkste vragen van een vreemdeling in een ander land: over assimilatie en nationale cultuur.
Gravinnen die als verkoopsters en naaisters werkten, officiers achter het stuur van de Brusselse taxi’s, een portret (nog geen icoon) van tsaar Nicolaas II in de living, elke zondag een liturgie in de kerk en elke nacht dromen over dat verloren Rusland. Het leven van witte emigranten in het buitenland liep op de rand tussen de oude levensstandaarden van het verdwenen rijk en een dagelijkse noodzaak om te kunnen overleven op de vreemde grond.
Dat klinkt ook bekend voor de hedendaagse migranten uit de voormalige Sovjet-Unie – en eigenlijk uit eender welk ander land. Maar in dit bepaald geval is de historische cirkel rond. De nakomelingen van de Roden leiden vandaag in het Westen hetzelfde leven als hun oude politieke vijand, maar nu met een sociale uitkering en de mogelijkheid om terug te keren naar het vaderland. Ze worden echter wel gestraft voor zo’n vrijheid met onzekerheid over hun keuzes en zelfidentificatie.
Voor Nathalia Reingardt bestaat er geen twijfel over wie ze is. Ze werkte als persoonlijke assistente van Lilian Baels, de tweede echtgenote van koning Leopold III, en als vertaler-tolk voor de Belgische ambassade in Moskou. Ze is een trouwe Belgische burger en, in 1929 geboren te Brussel in een familie van een Witte officier, voelt ze zich toch Russisch, omdat het haar doet terugdenken aan het warme thuis van haar ouders.
Tegelijkertijd heeft ze ook gezien wat er zal gebeuren met de nationale cultuur bij de twee volgende generaties: assimilatie is volgens haar bijna onvermijdelijk, haar neven spreken geen Russisch meer. Het thuisland is het land waar jij thuis bent en niet dat van je grootouders. In zo’n geval komt de kunst als redding van de cultuurcode. Zo ontstond in 1950 het Russische amateurtheater in Brussel, waar Nathalia Reingardt zelf regisseerde en eigen scenario’s schreef, en waardoor ze nog steeds de jongere generaties aanspreekt… van de volgende Russischtalige nieuwkomers.
De historische cirkel wordt nooit rond, hij verandert in een spiraal.
Tekst: Ekaterina Verhees
