De kat en de generaal – Nino Haratischwili

Nov 25, 2019
Het boek is vertaald door Elly Schippers en Jantsje Post.
Het boek is vertaald door Elly Schippers en Jantsje Post.

Nino Haratischwili (1983) werd geboren in Tbilisi (Georgië), maar kwam voor haar studies in Duitsland terecht. Ze schrijft zowel in het Georgisch als in het Duits. Wellicht klinkt de naam u niet onbekend in de oren: het grote lezerspubliek is vertrouwd met de schrijfster dankzij Het achtste leven (voor Brilka), dat haar doorbraak betekende. Voor dit monumentaal familie-epos tegen de Russisch-Georgische geschiedenis van de 20ste eeuw won de auteur diverse prijzen. De roman werd in vele talen vertaald. In 2018 schreef ze opnieuw een imposant werk, De kat en de generaal, dat onlangs in het Nederlands werd vertaald en uitgegeven is bij Meridiaan Uitgevers.

Noera Gelajeva
Op de bodem van deze roman, en tegelijk in het oog van de wervelstorm die dit boek is, staat de intrigerende en tragische figuur van Noera Gelajeva. Zij wordt meedogenloos verkracht en vermoord door Russische soldaten tijdens de eerste Tsjetsjeense oorlog. Rond deze gebeurtenis boetseert Haratischwili het verhaal van de vier daders, van de journalist Onno Bender en van de Georgische Sesili, bijgenaamd de Kat, en haar familie. Met mondjesmaat krijgt de lezer inzicht in de verschillende levens van de hoofdpersonages en kan hij zich uiteindelijk een beeld vormen van niet alleen die bewuste gruweldaad, maar ook van de oorlogsverschrikkingen in het algemeen en van de turbulente jaren na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. 

Anna Politkovskaja
Haratischwili is op het idee voor deze roman gekomen, toen ze het werk van de Russische journaliste Anna Politkovskaja las. Deze laatste schreef over het aanhoudend conflict en de schendingen van de mensenrechten in Tsjetsjenië. Zij werd vermoord in 2006, toen de Tweede Tsjetsjeense Oorlog (1999 – 2009) nog volop aan de gang was. De oorlogsfeiten uit De kat en de generaal spelen zich af tijdens de Eerste Tsjetsjeense Oorlog (1994 – 1996). Hoewel het boek fictie is, staat een reële gebeurtenis centraal. De soldaten die verantwoordelijk zijn voor de dood van het Tsjetsjeense meisje waren op dat moment ‘op vakantie’ in een Tsjetsjeens bergdorp, waar er toen niet gevochten werd. Dit feit intrigeerde de schrijfster in die mate, dat ze besloot dit als het uitgangspunt van haar boek te nemen.

Nino Haratischwili © Meridiaan Uitgevers
Nino Haratischwili © Meridiaan Uitgevers

Spanning
Sommige critici noemen het werk een schuld-en-boeteroman. Wie van de vier soldaten uiteindelijk het meisje vermoord heeft, komt de lezer pas helemaal op het einde van het boek te weten. In dit boek is de spanning te snijden tot aan de allerlaatste bloedstollende slotscène. Maar interessanter nog is misschien wel hoe Haratischwili de worsteling met het verleden meesterlijk beschrijft. De misdaad dateert van jaren geleden, maar speelt nog elke dag de hoofdrol in het leven van bepaalde mensen. De schrijfster fileert de personages tot duidelijk is waarom iemand op een bepaalde manier handelt. De schuldvraag is pertinent aanwezig in dit boek, net als de vraag naar goed en kwaad. Naast een spannende roman, zou ik De Kat en de generaal vooral een zeer geladen psychologische roman noemen.

De kat
De kat uit de titel en tevens één van de hoofdpersonages is de uit Georgië afkomstige Sesili. Zij emigreerde met haar moeder en zusje naar Duitsland, toen ze nog een kind was. Ze probeert te overleven van haar acteerwerk. Verder probeert ze ook het hoofd koel te houden bij haar Georgische, vurige familie, bij wie geldproblemen, liefdesperikelen, roddelpraatjes en drukke familiebijeenkomsten schering en inslag zijn. Sesili is genoemd naar haar grootmoeder Sesilia, misschien wel de enige stabiele factor in haar leven. De kat lijkt sprekend op Noera. De generaal, die een schuld uit het verleden wil vereffenen, huurt haar in voor een wel erg bijzondere opdracht. Wil de kat enkel haar familie helpen door in te gaan op zijn aanbod? Of spelen er ook andere, diep verborgen motieven mee?

Dromen
We leven met de geesten van het verleden, maar sommige mensen hebben ook dromen nodig. Zodat ze niet verzwelgen in de pijn van het verleden, zodat ze niet verdrinken in de dagelijkse routine, maar voelen dat ze leven voor iets, iets groters, iets wezenlijks. Het was Noera’s droom de grote wereld te zien, weg te geraken uit het Tsjetsjeense bergdorp met alle te strak zittende tradities en gewoontes. Het liefst wou ze een bekende actrice worden. “Is het niet oneindig treurig, Noera, dat de meeste mensen niets liever willen dan middelmatigheid? Een middelmatig leven, middelmatigheid in alles, terwijl er niets is waar ik zo bang voor ben?” (p.20) Dit zijn woorden van de Russische Natalja Ivanovna, de enige persoon in Noera’s leven die ze echt bewonderde, die haar leerde verder te kijken en verder te durven dromen dan de bergheuvel aan de rand van haar dorp. En ook voor Kat was acteren het enige wat ze echt wou doen. “Kon ze zo slecht met zichzelf overweg, of had ze aan één leven niet genoeg, of was beide het geval?” (p.82)

De generaal
De generaal, Aleksandr Orlov, is een steenrijke, kunstminnende oligarch, die in een schitterend paleis woont. Minder glansrijk is zijn verleden en de manier waarop hij zich naar de top gewerkt heeft. En helemaal gitzwart is de gebeurtenis die hierin een sleutelrol heeft gespeeld. Hij kan de recente zelfmoord van zijn geliefde dochter Ada niet vergeten. Zijn bizarre plan om op ouderjaarsavond samen te komen met drie mensen met wie hij nog een rekening te vereffenen heeft, in een bergdorp in Tsjetsjenië, vormt nog één leidraad van dit boek. 

Het einde van de Sovjet-Unie
In een interview (Het Parool, 9 november 2019) zegt Haratischwili dat de jaren negentig de hel waren. In haar boek schrijft ze over de wetteloosheid in haar land en in Rusland na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Sommige mensen konden zich wel verrijken en veranderden van een homo sovjeticus in een homo oligarchus. (p.117) De schrijfster noemt hen o.a. “de officieuze tsaren van de eeuwwisseling, met duistere praktijken en eindeloze mogelijkheden buiten elke wet en moraal.” (p.216) Gorbatsjov, de omwenteling, de stuurloze jaren negentig – de lezer krijgt een beeld van de tijdgeest die toen heerste. Een moeilijke, verwarrende tijd voor de gewone mensen, maar voor de schrijfster een goudmijn.

Georgiërs in Duitsland
Grappig en tegelijk ontroerend zijn de taferelen waarin de in Duitsland wonende Georgiërs samenkomen om het vooral over hun verleden te hebben. Hoe ze hun geliefde Georgië verheerlijken, hoe ze naar de Duitsers kijken, hoe ze hun mentaliteit bekritiseren. “Hoelang ze ook in het Westen woonden, ze bleven steeds die eigenaardig geklede figuren met een grappig accent. En hun wereldvreemde levenshoudingen en overtuigingen strandden een voor een op kapitalistische wetmatigheden, ze braken in stukken als houten boten in een Bijbelse storm, en toch bleven ze zich aan de wrakstukken vastklampen.” (p.274) Zelf zegt Haratischwili hierover: “Het leven is hier gereguleerd en afgebakend. Georgiërs zijn spontaner, instinctiever, warmer en ons familiegevoel is sterker. De situatie van Kat en haar familie is wel typerend voor de mensen die in de jaren negentig met veel hoop en illusies naar Duitsland zijn vertrokken, maar zich niet hebben kunnen losmaken van hun verleden. Ze leven altijd in een kloof tussen verleden en heden, tussen West en Oost.” (Het Parool, 9 november 2019)

Tekst: Nele Ninclaus

Vorig artikel Naar Antipajoeta: Soergoet
Volgend artikel Naar Antipajoeta: aankomst in Chanty-Mansiejsk

Juli 2022

Ons steunen

Deel je Trakteer ons op een 
Spasibo bestaat zonder geld, maar niet zonder inspanning. Vind je een artikel leuk? Doneer voor een vrijwilligersvergoeding van je favoriete auteur. Elke cent telt!