De terugkeer van Sovjetretro: “Nostalgie verkoopt”

Jan 28, 2018
Legendarische doelman Lev Jasjin siert Russische WK-poster in retrostijl
Legendarische doelman Lev Jasjin siert Russische WK-poster in retrostijl

Op 24 januari opende het Brusselse designmuseum ADAM ‘Red Wealth’, een tentoonstelling over Sovjetdesign. Meer dan 300 voorwerpen uit de jaren 1950-1980 omvatten alle sferen van de ‘rode’ samenleving: van speelgoed en grafische ontwerpen tot ruimtevaart. Ondertussen zien we dat ook in de hedendaagse Russische vormgeving de oude Sovjetstijl weer in opmars is. Hoe dat komt, bespreekt Spasibo met Aleksej Solovjov, een designer uit Moskou.

Aleksej Solovjov is een van de weinige Russische ontwerpers die in de professionele wereld als kleine ondernemer zijn eigen zin durft te doen. De tijd is daar niet bepaald gunstig voor, maar één van zijn nuttige ontwerpersvaardigheden is het vermogen om bepaalde trends te voorspellen en zelf in te zetten. Zo is Aleksej al een tijdje bezig met een eigen model van lightboxes, een voorwerp dat nu pas een hype is geworden. Zijn inspiratie haalt hij zowel uit het Sovjetverleden als uit nieuwe creatieve oplossingen. We vroegen hem om de huidige situatie binnen het Russische design toe te lichten.

Aleksej Solovjov
Aleksej Solovjov

Welke zijn de meest herkenbare kenmerken van Sovjetdesign?
Sovjetdesign is eigenlijk ontstaan dankzij Amerikaans design. Na het bezoek van Nikita Chroesjtsjov aan de VS in 1959 en nadat de handelsverdragen tussen beide landen werden afgesloten, hebben sommige Amerikaanse producten en catalogi hun weg gevonden naar de Sovjet-Unie – uiteraard niet naar de algemene markt! Het Sovjetdesign van de jaren ‘60 bootste in feite het Amerikaanse na, met enkele verschillen in de vorm. Maar toen Chroesjtsjov kritiek uitte op de beroemde avant-gardetentoonstelling in 1962, verloor het Russische design geleidelijk aan zijn esthetische elementen. De consument kreeg sindsdien vooral hyperfunctionele producten zonder sierelementen. Alle vormen werden streng gereglementeerd door de overheden en vele prototypes zijn nooit verwezenlijkt geweest, net door de aanwezigheid van ‘versiering’. De late jaren ‘60 werden een periode van pseudo-oud-Russische motieven, die eigenlijk pas in die tijd werden uitgevonden. Er bleven wel uitzonderingen bestaan in verpakking en propaganda: de enige vlucht voor Sovjetontwerpers. Met Brezjnev aan de macht verergerde de situatie nog; de jaren ‘70 en ‘80 waren op die manier het meest ‘grijze’ tijdperk binnen het Sovjetdesign.

Wat was dan de meest succesvolle periode?
Volgens mij waren vooral de jaren 1919-1930 het meest productief en origineel. Dat was de bloeitijd van de Russische avant-garde en creatieve rebel, totdat het land werd overgenomen door Stalin (een periode die ook interessant was, maar minder progressief). Die periode gaf ons – en de hele wereld – een nieuwe visie op schoonheid en herevaluatie van materie via abstractie.

‘Kies lichtfilters correct!’ (uit eigen verzameling van Aleksej)
Kies lichtfilters correct!
(uit eigen verzameling van Aleksej)

Wat vind je van de terugkeer van Sovjetretro in het hedendaagse Russische design?
Ik vind het heel leuk, zeker wanneer men met verstand te werk gaat en er niet puur wordt gekopieerd. Eigenlijk verdienen alle esthetische inspanningen in Rusland van de laatste vijf jaar op zijn minst waardering. Ik hou erg van retro en vintage, vooral lettering en plakkaten.

Er is uiteraard een goede dosis manipulatie in zo’n comeback. Nostalgie op zich is heel menselijk, en de macht, marketing en cultuur gebruiken haar voor eigen doeleinden. Nostalgie verkoopt nog steeds goed, je moet gewoon het juiste moment inschatten. Binnenkort komen de jaren 2000 opnieuw in de mode, dus gooi je spullen uit die periode zeker niet weg. Ze zullen opnieuw in waarde stijgen.

Het Russische design gaat dus een rooskleurige toekomst tegemoet?
Designer is een relatief jong beroep in Rusland. Voor de meeste Russen staat het gewoon gelijk aan iemand die ‘met Photoshop kan werken’. We moeten eerst begrijpen dat het Engelse woord ‘design’ een veel bredere betekenis heeft. Oorspronkelijk betekent het scheppen, ontwerpen, zonder een bepaalde toepassing. Iedereen die iets uitvindt kan zichzelf in principe een ontwerper of designer noemen. Er is een hele waaier aan misverstanden rond het beroep in Rusland, wat er ook toe leidt dat het werk van ontwerper nog steeds onderbetaald wordt – behalve in de IT-branche, daar verdient men wel goed zijn boterham.

Wat is volgens jou de ultieme taak van een designer?
Een oplossing vinden. Het maakt niet uit wie je opdrachtgever is en om welke taak het gaat. Goede designers wachten eigenlijk niet totdat iemand hen een opdracht geeft, ze stellen zichzelf elke dag iets ten doel. Design betekent dat je hoofd non-stop werkt. Je moet voortdurend nadenken over hoe je een bepaald voorwerp gaat gebruiken en wat je in je omgeving nog kan verbeteren. Dat is ook de voornaamste bron van mijn ideeën: de imperfectie van de wereld. Ook de creaties van andere ontwerpers en het streven naar afwisseling. Ook ben ik steeds op zoek naar balans tussen functionaliteit en esthetiek.

Canbox, een eigen merk van Aleksej Solovjov
Canbox, een eigen merk van Aleksej Solovjov

Waarom lightboxes?
Lightboxes brengen drie van mijn grootste ontwerppassies samen: verlichting, fonts en navigatie. Ik heb oude lampen/wegwijzers in de Moskouse metro altijd leuk gevonden: ‘Uitgang naar de stad’ (“Выход в город”) bijvoorbeeld, of ‘Links aanhouden’ (“Держитесь левой стороны”). Ik wou altijd al zo’n lamp thuis hebben. Sindsdien ontwerp ik ze zelf.

Wat maakt jouw lightboxes speciaal?
Mijn lightboxes zijn eerder bedoeld voor decoratie, en net daarom worden ze door een schrijnwerker met de hand gemaakt in hout (eik en beuk). Eerst wou ik ze produceren met een CNC-werktuigmachine, maar die technologie heeft ook enkele nadelen die te duur zijn om weg te werken. Ik heb gekozen voor het warme licht zodat het op een gloeilamp lijkt en het oppervlak niet overbelicht wordt. Het snoer is omweven met stof en heeft een vintage-stekker. Ik heb voor het font en de breedte speciaal gekozen voor de Russische taal (lange woorden). In het algemeen is de stijl vintage.

Wat spreekt je buiten lightboxes nog aan?
Bijna alles. Ik ben geïnteresseerd in de organisatie van stedelijke ruimtes, in fonts en kalligrafie, interieurs, navigatie, architectuur, street art, interfaces… Er is veel dat me boeit. Ik ben opgegroeid in Tigil, een plaats in de kraj Kamtsjatka, waar buiten natuur en enkele verlaten industriële terreinen niks was. Ik wou over alles zo veel mogelijk te weten komen en leren. Sindsdien kan ik niet meer stoppen.

Meer informatie over de collectie van Aleksej Solovjov: www.canbox.ru

Interview en foto’s: Ekaterina Verhees

Lees ook: 

Vorig artikel Tijd, 4
Volgend artikel Tijd, 5

Maart 2024

Ons steunen

Deel je Trakteer ons op een 
Spasibo bestaat zonder geld, maar niet zonder inspanning. Vind je een artikel leuk? Doneer voor een vrijwilligersvergoeding van je favoriete auteur. Elke cent telt!