“Red Wealth / Soviet Design” – tentoonstelling in het Brusselse Designmuseum

Feb 11, 2018
Red Wealth
Red Wealth

Nog tot 21 mei neemt het Art & Design Atomium Museum (ADAM), in samenwerking met het Moscow Design Museum, je mee naar het Sovjettijdperk van de jaren ’50 tot de Olympische Spelen in 1980. Aan de hand van verschillende designobjecten en grafisch werk, gaande van meubels, verpakkingen, telematica en huishoudelijke producten, krijgt de bezoeker een duidelijk beeld over het dagelijkse leven uit die tijd.

We weten eigenlijk erg weinig over design in de Sovjet-Unie, aangezien de term ‘designer’ pas in de jaren ’80 echt gangbaar werd. Voorheen werd het beroep bestempeld als ‘kunstenaars gespecialiseerd in industriële grafiek’: een typische Sovjetbenaming.

Het Sovjetdesign had overigens drie uitgesproken kenmerken:

  • het betrof voornamelijk technologie voor precisie-instrumentarium (de belangrijkste ontwerpen in de periode 1950-1980 waren immers te vinden op het gebied van ruimtevaarttechnologie, de zware industrie en militair materieel),
  • alles moest ideologisch verantwoord zijn – volgens de socialistische ideologie hoorde design de samenleving te dienen, en
  • er heerste vooral een doe-het-zelf-cultuur, met focus op duurzaamheid en een systematische aanpak. Sovjetdesigners streefden naar tijdloze producten van hoge kwaliteit.

Het ADAM heeft de tentoonstelling in enkele hoofdthema’s ingedeeld: fotoapparatuur, ruimtevaart en horloges, vervoer, speelgoed, grafisch ontwerp, meubel, audioapparatuur, filmaffiches en sport.

Design voor fotoapparatuur
Het design voor Sovjetfotoapparatuur gaat terug tot aan de Brusselse Wereldtentoonstelling van 1958. Daar werden enkele Sovjetontwerpen immers met medailles bekroond. In de jaren daarna behoorden fotografische onderdelen tot de belangrijkste exportproducten uit de Sovjet-Unie.

Ruimtevaart en horlogedesign
Rond de jaren ’60 leverde de Sovjet-Unie verschillende prestaties op het vlak van de ruimtevaart. Het lanceren van de Spoetnik in 1957 en de ruimtevlucht van Joeri Gagarin in 1961 beïnvloedden het uiterlijk van industrieel en grafisch design: glanzende oppervlakken, aerodynamische vormen en afbeeldingen van raketten op klokken, horloges en huishoudelijke apparatuur.

Auto- en vervoerdesign
De vervoersindustrie van de Sovjet-Unie gaf voorrang aan de productie van vrachtwagens, bussen en speciale voertuigen. Lichte motorvoertuigen kwamen nauwelijks aan bod. De eerste auto die naar een oorspronkelijk Sovjetontwerp geproduceerd werd – Pobeda (Overwinning) – werd in 1945 door de Gorkij Automobiel Fabriek ontworpen. In 1956 produceerde dezelfde fabriek een nieuw model: Volga.

Red WealthSpeelgoed- en speldesign
Speelgoed in de Sovjet-Unie had in de eerste plaats een educatief doel: het was de bedoeling dat de intellectuele vaardigheden van kinderen erdoor gestimuleerd werden. Nieuwe modellen moesten steeds worden goedgekeurd door een speciaal comité van kunstenaars. Elk ontwerp moest de Sovjetidealen propageren: daarom kreeg praktisch speelgoed voorrang, bijvoorbeeld miniatuurmodellen van bestaande apparaten, zoals mini-stofzuigers, mini-keukens of speelgoedkasten. In de jaren ’50 en ’60 verscheen speelgoed, dat gebaseerd was op prestigieuze beroepen uit die tijd: astronaut, stewardess en conducteur. Ook werden ‘speelgoedkits’ op de markt gebracht voor de ‘jonge wetenschapper’ of ‘jonge elektricien’.

Meubeldesign
In de jaren ’60 voerde de staat een grootschalig huisvestingsprogramma in. Het doel van dit programma was om zo veel mogelijk families uit gemeenschappelijke verblijven naar privé-appartementen in nieuwe, gestandaardiseerde gebouwen van vijf of negen verdiepingen te verhuizen (Plattenbau). Bijgevolg werd het Centrale Instituut voor Meubeldesign opgericht, dat instond voor het ontwerp van compact en functioneel meubilair dat in de nieuwe en kleinere appartementen zou passen.

Design voor audioapparatuur
De hoge kwaliteit van de radioapparatuur en bandrecorders in de Sovjet-Unie was verbonden met het gebruik van dit soort technologie door het militair-industrieel complex. Vanaf de jaren ’50 volgde het Sovjetdesign van audioapparatuur de wereldwijde trends: massieve houten kasten en platenspelers werden opgevolgd door compactere cassetterecorders en radio’s in metaal en plastic.

Red WealthFilmaffiches
Vanaf de jaren ’60 en ’70 maakte de sociaal-realistische ontwerptraditie in affiches plaats voor een modernistische stijl, die kunstenaars de kans gaf om uiteenlopende grafische technieken te gebruiken. De originele ontwerpen voor de affiches werden in gouache geschilderd, waarbij – in tegenstelling tot een aquarel – een dekkende waterverf gebruikt werd zodat de ondergrond niet langer zichtbaar was. Bovendien ontwikkelden kunstenaars unieke cyrillische lettertekens met kalligrafiepennen en penselen. De affiches brachten vooral sociale en politieke thema’s in beeld.

Design en sport
Eén van de belangrijkste kenmerken van de ‘stralende communistische toekomst’ was een goede lichamelijke conditie. Verschillende sportartikelen zoals gewichten, schaatsen en ski’s vond je in elk huishouden terug. Na de Tweede Wereldoorlog werd sport ook een belangrijk onderdeel van de vrijetijdsbesteding. Het is daarom niet verbazingwekkend dat Moskou erg veel aandacht besteedde aan de organisatie van de Olympische Zomerspelen in 1980: die boden overigens niet enkel de mogelijkheid om de aandacht op de sportprestaties van de Sovjet-Unie te richten, maar ook op de vaardigheden van de designers uit die tijd, die een nieuw logo en eigen huisstijl ontwikkelden.

De teksten in deze fotoreportage zijn gebaseerd op de informatie die op de tentoonstelling terug te vinden is. Let wel: dit artikel geeft slechts een kleine inkijk. Voor wie fan is van design in alle soorten en maten, is “Red Wealth – Soviet Design” een absolute aanrader.

Tickets & praktische info: www.adamuseum.be

Wanneer: 24 januari - 21 mei 2018, 10:00 - 18:00 u (dinsdag gesloten)

Waar: ADAM – Brussels Design Museum
Belgiëplein, 1020 Laken

Tekst en foto's: Machteld Ryckaert

Lees ook: 

Vorig artikel Dmitri Bykov – Eten in de wereldliteratuur
Volgend artikel Inkopen

Maart 2024

Ons steunen

Deel je Trakteer ons op een 
Spasibo bestaat zonder geld, maar niet zonder inspanning. Vind je een artikel leuk? Doneer voor een vrijwilligersvergoeding van je favoriete auteur. Elke cent telt!