‘Ik geloof niet dat Russische literatuur dood is’

Apr 3, 2019
Pieter Boulogne
Pieter Boulogne

De laatste jaren krijgt het Belgische publiek steeds meer de kans om hedendaagse Russische auteurs te leren kennen. Enerzijds dankzij nieuwe thematische evenementen, die interesse opwekken voor het intellectuele klimaat in Rusland en ex-Sovjetstaten, zoals de reeks Russian Turn in BOZAR. Anderzijds zijn er de vertalers Russisch-Nederlands die hun werk toewijden aan een richting die voor uitgeverijen en boekhandels allesbehalve een vanzelfsprekende investering is. 

Pieter Boulogne doet het puur “voor de ziel”. Hij is als professor Russische literatuur verbonden aan de KU Leuven en de UGent. Daarnaast is hij actief als sociaal tolk en literair vertaler. De afgelopen jaren vertaalde hij o.a. poëziebundels van Kirill Medvedev (Alles is slecht en Biopolitiek). Sinds 28 februari is ook zijn Nederlandse vertaling van de poëziebundel van Galina Rymboe (Tijd van de aarde) verkrijgbaar in België.

Waarom die twee dichters?
Ik ben langzaam in het literair vertalen gerold, en slechts met één been. Ik ben begonnen met af en toe iets kleins te vertalen, zuiver voor het plezier, of, zoals de Russen zeggen, voor de ziel (для души). Hier en daar een gedicht van Poesjkin, een paar korte verhalen van Dovlatov, enzovoort. Na Medvedev heb ik een cyclus kindergedichtjes van Brodski (Het beroepen-ABC) en een schijnbaar zoetsappige liefdesnovelle van Vsevolod Petrov (De Manon Lescaut van Tourdeille) onder handen genomen. 

Als vertaler moet je niet altijd in de eerste plaats schoonheid, laat staan vlotheid nastreven. Soms gaat literatuur over iets anders dan dat.

Momenteel vertaal ik een enigszins wollig maar fascinerend filosofisch essay: La vie des plantes van Emanuele Coccia. Het hoeft niet altijd uit het Russisch te zijn (Pieter Boulogne volgde ook een bachelorprogramma in de Franse en Italiaanse taal- en letterkunde, nvdr.) In dit alles zit, geloof ik, geen duidelijke lijn. Overigens heb ik Kirill Medvedev en Galina Rymboe niet zelf geselecteerd voor vertaling: de respectievelijke uitgevers, Ed Jager (Leesmagazijn) en Frank Keizer (Perdu), hebben mij voorgesteld om hun werk te vertalen. Ik ben hun daar erg dankbaar voor.

Waarom precies?
Aan Kirill Medvedev heb ik bijzonder veel gehad. Ik heb me geweldig geamuseerd bij het vertalen van zijn ongepolijste, vaak grappige en soms lugubere gedichten, maar tegelijkertijd neem ik zijn kritiek op de politieke onverschilligheid van de Russische intelligentsia heel ernstig. 

Galina Rymboe zit ideologisch ongeveer op dezelfde lijn, maar schrijft heel anders. De bundel Tijd van de aarde brengt beeldrijke, sferige, donkere poëzie, waar je je aan moet overgeven, zonder veel vragen te stellen. Voor mij was het een totaal nieuwe, meditatieve ervaring om zoiets te vertalen. Ik heb er, eerlijk gezegd, bijna mijn tanden op stuk gebeten.

Am I Lovely? Russian Turn, Bozar
Am I Lovely? Of Course! Literaire avond van Vera Pavlova, Maria Stepanova en Galina Rymboe in Bozar © Machteld Ryckaert

Wat is voor u belangrijk bij een vertaling?
Ik ben geen broodvertaler, maar heb een andere kostwinning. Ik kan me dus de luxe permitteren om romantische vertaalopvattingen te cultiveren. Vertalen is voor mij in de eerste plaats een bezigheid waar ik voldoening uit haal, een antigif dat een hoop andere onvermijdbare dingen moet compenseren, een tegemoetkoming aan de absurde drang om af en toe iets levends te creëren, een manier om de tijd trager te doen lopen, om een eilandje te bouwen te midden van alle deadlines. 

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat ik enkel voor mezelf vertaal. Ik probeer mijn ingebeelde lezer recht te doen. Dat wil vooral zeggen dat ik de auteur recht probeer te doen, door gelijkaardige literatuur te creëren, of daartoe een verwoede poging te ondernemen. Dat betekent niet dat je als vertaler altijd in de eerste plaats schoonheid, laat staan vlotheid moet nastreven. Soms gaat literatuur over iets anders dan dat. Het hele proces begint bij een analyse van de brontekst.  

Waar liggen de moeilijkheden bij een vertaling van Russisch naar Nederlands?
Iedere Russische brontekst is moeilijk te vertalen op zijn eigen manier, maar als Vlaming vind ik het altijd een uitdaging om alle inwoners van de Randstad tevreden te stellen.   

Ik zou het fijn vinden als nog meer Russischtalige schrijvers die we nog niet kennen een Nederlandse stem krijgen.

Welke verschillen kennen Russische en Nederlandstalige hedendaagse poëzie qua thema’s en vorm?
Ik ben slecht geplaatst om deze vraag te beantwoorden, want ik weet niet veel af van de hedendaagse Nederlandstalige poëzie. Ik kan wel een open deur intrappen: het gros van de Russische dichters gebruikt nog altijd klassieke lyrische instrumenten, zoals een vast metrum en een strak rijmschema, waarmee in ons taalgebied amper nog roem te oogsten valt. 

Kirill Medvedev heeft over deze problematiek het volgende geschreven: ‘Het belangrijkste conflict van deze tijd – met name in Rusland moet dat probleem heel ernstig genomen worden – is de tegenstelling tussen enerzijds hapklare ideeën over wat poëzie is, hoe ze zou moeten zijn (ofwel eenvoudig, recht uit het hart, ofwel het tegendeel: intellectueel, gesofisticeerd; gerijmd of in vrije vers, geschreven om voorgedragen te worden of om gelezen te worden, enzovoort) en anderzijds de in Rusland nog steeds niet doorgedrongen idee dat poëzie gewoon de maximale talige expressiviteit is van een authentiek gezichtspunt of zienswijze. Enkel dat kenmerk, de expressiviteitsgraad, bepaalt haar kwaliteit.’ 

Wat de thematiek betreft, denk ik dat de verschillen minder groot zijn.

Welke Russische schrijvers zou u nog willen vertalen en uitgeven?
Uitgeven is een risicovol en moeilijk vak dat ik graag aan anderen overlaat. Wat het vertalen betreft, ben ik voorlopig nog niet uitgekeken op Galina Rymboe. Ze zal midden juni te gast zijn op de vijftigste editie van het Poetry International Festival te Rotterdam. Ter gelegenheid daarvan zal ik op vraag van de organisatoren nog andere gedichten van Galja vertalen. Sommige daarvan zijn qua vorm en tonaliteit erg verschillend van de bundel Tijd van de aarde.

In het algemeen zou ik het fijn vinden als nog meer Russischtalige schrijvers die we nog niet kennen een Nederlandse stem krijgen. Gogol, Dostojevski en Tolstoj zijn ontegensprekelijk meesterlijk en onevenaarbaar, maar hen kennen we onderhand wel – ook al kan bijvoorbeeld de Nederlandse vertaler Hans Boland er iets sprankelend nieuws van maken. Ik geloof niet dat de Russische literatuur dood is, zoals sommige academici na de val van de Sovjet-Unie gemakshalve geponeerd hebben. Dit gezegd zijnde, lijkt het me heerlijk om een klassiek Russisch werk te vertalen. Wie de symbolist Fjodor Sologoeb bij ons wil uitgeven, mag gerust aan mijn mouw trekken.

Interview: Machteld Ryckaert

Vorig artikel Jevgeni Vodolazkin – Het groen van de laurier
Volgend artikel "Totaal dictee is een belonende ervaring"