De Belgische ruimtevaarder Frank De Winne en de gastvrouw van ‘Rusland voor beginners’ Lena De Winne zijn getrouwd, maar geven geen ‘koppelinterviews’. Toch spreken ze, weliswaar apart, met ‘Spasibo’ over hun verschillende relaties met het Russisch.
FRANK
De baas van het Europees Ruimte-Agentschap, testpiloot en astronaut Frank De Winne veroverde de ruimte in het technisch Russisch.
Cursus
‘Ik studeerde Russisch toen ik trainde voor mijn eerste ruimtevlucht. De cursus was heel intensief. In de klas zaten twee leerlingen, soms was er maar één. Gedurende zes maanden hadden wij vier uur les per dag en daar kregen we nog huistaken bij. Daarna werd de opleiding afgebouwd naar twee – drie lessen per week. Alle technische vakken volgden wij ook in het Russisch, maar daar was altijd een vertaler aanwezig.’
Alfabet
‘In het begin was alles moeilijk te verstaan. Het Russisch heeft een moeilijk alfabet en geschreven taal en de namen zijn zeer moeilijk om uit te spreken. Onvoltooide en voltooide deelwoorden herkennen en scheiden is ook niet gemakkelijk. Sommige woorden lijken op elkaar of worden op dezelfde manier uitgesproken.’
Uitspraak
‘De uitspraak is altijd een van de moeilijkste taken in een vreemde taal. Je denkt dat je al zonder accent spreekt, maar mensen blijven je corrigeren. Er is altijd ruimte voor verbetering. Maar ik ben tevreden dat ik zo een cursus kon volgen.’
Oefenen
‘Lezen heb ik heel weinig gedaan, en meestal las ik technische borddocumentatie. Zonder oefenen vergeet je na verloop van de tijd de taal. Ik gebruik elke mogelijkheid om met mijn Russischtalige collega’s het Russisch te spreken. Mondelinge praktijk is de enige manier voor mij om de taal actief te onderhouden.’
Vette kaas
‘Tijdens de winter survival-training wilde ik zeggen dat ik het niet graag doe, omdat ik niet zo zwaar gebouwd ben tegen de kou, of omdat ik niet te veel vet heb – zo zei ik het in het Russisch. Maar in plaats van ‘zhir’, ‘vet’, zei ik ‘sir’, ‘kaas’. Iedereen verstond me toch correct.’
Ismes
‘Ik spreek mijn moedertaal minder dan een uur per dag. Alleen met mijn kinderen via de telefoon, en nu met u. Voor de rest gebeurt al mijn communicatie in het Engels en het Frans. Continu verblijven in een internationale omgeving heeft zeker zijn invloed op mijn manier van spreken. Ik merk meer -isme en gelijkaardige woordjes op in mijn woordenschat.’
Wablief?
‘Ik vermijd automatische antwoorden, zoals ‘Wablief’ in het Vlaams, en ik probeer ook in privé gesprekken tijd te maken om het beste en duidelijkste antwoord te formuleren.’
‘Mijn beroep heeft ook invloed op mijn manier van spreken. Testpiloten en ook astronauten moeten zo gevat en zo kort mogelijk spreken. Als je in volle zinnen spreekt, kan de persoon aan de andere kant van de radio je misschien verkeerd verstaan of je gewoon niet horen.’
LENA
Bij het Belgische publiek is Lena De Winne bekend als auteur van ‘Mijn countdown’, haar dagboek als vrouw van een astronaut, en als een presentatrice uit ‘Rusland voor beginners’. Daarnaast is ze nog ingenieur, psycholoog, dichteres, en haar kinderboek ‘Jollie in het circus’ wordt vertaald in het Nederlands.
Absurd en geloof, wanhoop en hoop, steden en dorpen, puin en schoonheid, – iedere Rus, die de reeks ‘Rusland voor beginners’ zag, keek ernaar met tranen in zijn ogen. Het programma uit de BRIC-series op Canvas werd ook voor vele Vlaamse tv-kijkers het moment van de waarheid. Nadat de voormalige Sovjetunie uit elkaar viel, werd ‘de Russische ziel’ nog mysterieuzer ook voor het volk zelf. Dankzij Lena De Winne en het Canvas-team is de rode draad teruggevonden, en die loopt voorbij de clichés.
‘Clichés zijn kinderen van de grote politiek. Het brede publiek zal altijd alleen die dingen over een land willen weten, die ook aan de interesses van zijn overheid beantwoorden. Dat er de mogelijkheid was een programma als ‘Rusland voor beginners’ te maken, is al een positief signaal. Er komt meer onafhankelijke interesse, maar nu is de reeks gedaan en er is nog veel te vertellen over Rusland.’ ’Het is alles glad strijken. Rusland is een gecorrumpeerd land. U irriteert me!’, riep sportjournalist Jan Mulder tegen Lena in ‘De laatste show’ en in feite was het een compliment, toegeving van het analytische en diplomatische vermogen van Lena De Winne. Ze deed haar best en streek veel onduidelijkheden in ‘Rusland voor beginners’ glad ook voor de Russen die geëmigreerd zijn.
Juiste ster
Lena vertrok in 1992 van Moskou naar Nederland met een ingenieur masterdiploma en vlot Engels. Daar haalde ze nog een diploma in de psychologie en vond een job als vertaler in het Europese Ruimte-Agentschap. Daar is haar eigen ‘Star trek’-verhaal begonnen met de ontmoeting met Frank De Winne. Ze noemt zichzelf nog altijd ‘een koffer van de astronaut’, omdat ze continu op reis waren. Ze raakte haar routine kwijt, maar vond een nieuwe rode draad in haar leven toen ze aan het schrijven sloeg. Haar debuut ‘Mijn countdown’, een dagboek van de vrouw van een ruimtevaarder, was een internationaal succes. Het boek werd origineel geschreven in het Engels. De Russische editie kwam uit met de reacties van vedetten als Bono van U2 op de cover. Maar de tekst in het Russisch moest Lena volledig opnieuw maken, want het resultaat was teleurstellend.
‘Toen ik de tekst van de uitgevers kreeg, zag ik eigenlijk een interlineaire vertaling, dus zette ik me eraan om het boek volledig te herschrijven. In iedere taal spreek je iemand op een andere manier aan.’
De Bermudadriehoek
Het Engels is al meer dan twintig jaar haar omgangstaal. Lena spreekt ook Nederlands, maar de permanente overschakeling naar deze taal ziet ze toch niet gebeuren.
‘Ik zou liever niet meer aan een bepaalde nationale omgeving gehecht raken’, zegt Lena, die al vaak van verblijfplaats moest wisselen. ‘Enkele jaren lang antwoordde ik op de vraag ‘Waar woont u?’ met ‘In de Bermudadriehoek van Duitsland, Nederland en België. Gelukkig is de weg wat korter geworden en Nederland is nu afgevallen van die route’.
De De Winnes zijn verhuisd van Nederland naar Duitsland, waar het Europese Ruimte-Agentschap zich bevindt. Maar de rest van de familie bleef in Gent wonen, de geboortestad van de astronaut. Daarnaast is er nog Moskou, de geboortestad van Lena, waar ze ook vaak te gast is. Ze is toch geen ‘koffer’ en is vaak zelf op reis als een gastspreker. Belgische universiteiten, hoge- en avondscholen, waar Russische onderwezen wordt, nodigen haar regelmatig uit om over het werk en leven van de astronauten te horen. Daar weet Lena alles over. En als een echte interplanetaire ambassadrice stuurt ze haar inkomsten van haar werk in het onderwijs naar liefdadigheidsfondsen.
Braken met bloemen
Wat Lena zeker in het Russisch schrijft is haar poëzie. ‘De woorden en beelden hoef je niet te zoeken, ze komen zelf. Een schrijver noteert ze gewoon op om met zijn verrassing van zo een ontmoeting te delen met de anderen’, legt Lena uit hoe haar wetenschappelijk gericht verstand belandde in de kunsten. ‘Als je mijn verhalen en gedichten leuk vindt, ben ik blij, zoniet, moet je hen niet verder lezen’. De poëziebundels ‘Stihi naostsjoep’’ (‘Gedichten om aan te raken’, 2011) en ‘Raznotsvetnoje’ (Het Gekleurde. 2012) kwamen uit in Moskou. Alle inkomsten van de verkoop van deze boeken stuurde Lena ook naar een liefdadigheidsfonds, de ‘Parad koekol’ (‘Poppenparade’).
Dit is een project voor kinderen van haar schoolvriendin Svetlana Pchelnikova, een eigenares van een succesvolle kunstpoppengalerij voor verzamelaars in Moskou.
De illustraties voor beide boeken tekende Denis Troesevitsj, en andere talentvolle vriend en collega van Lena. Samen met hem en zijn vader, ook kunstenaar Joeri Troesevitsj, hebben ze een interactief project bedacht met een kruising tussen poëzie, grafische kunsten en muziek: het album ‘Nu’ (‘Naakt’).
In dit boek staan de erotische foto’s van de zoon en de schilderijen van de vader naast elkaar in een visuele en historische dialoog. Beide kunstenaars werkten jaren aan hun projecten voordat ze ontdekten dat ze dezelfde blik hebben op de wereld. Ze hebben de duidelijkste parallellen in hun werk uitgezocht en voorgesteld in deze catalogus. De derde stem hier is die van Lena: onder ieder beeld staat haar gedicht, geïnspireerd door de grafische emotie. Een privé gesprek van de kijker met een kunstenaar wordt hier een intieme groeps- en familiale discussie.
Pop in ruimteschip
Lena schrijft ook graag voor kinderen. Het leerzame en lichtjes satirische kinderboek ‘Jollie in het circus’ gaat over de magische avonturen van een melkboer en zijn poes in een Buitenlands Circus. Het ontstaan van de Melkweg en Lewis Carrolls witte konijn in de goochelaarshoed staan naast een uitleg hoe dat komt dat de burgemeester zo moe wordt na slechts vijftien minuten werken. Het rijk geïllustreerde, geestige verhaal is ook tot leven gebracht samen met de kunstenaar Denis Troesevitsj. Het boek kwam in 2012 uit in het Russisch als een digitale applicatie voor iPad en nu wordt het ook in het Nederlands vertaald.
‘Het is een project van enkele enthousiastelingen, het boek is al vertaald en mijn andere vrijwillige collega doet momenteel de eindredactie’, zegt de vertaler van ‘Jollie in het circus’ Oksana Koviako, ‘de Belgische lezers krijgen binnenkort het resultaat te zien.’
Het ander kinderproject waarmee Lena nu bezig is verbindt boek en tv en is helemaal niet magisch, wel wetenschappelijk. Het hoofdpersonage is Kljopa, een clown uit het klassiek onderwijsprogramma ‘Abevegedijka’ (‘Abecedee’tje’), sinds 1975 bekend van op de Sovjettelevisie.
Het programma is een korte les in de vorm van een simpel toneelstuk voor kleuters. In meer dan dertig jaar zijn de acteurs veel keer veranderd, maar de presentatrice, ‘de lerares’ bekend aan iedere Rus als Tatyana Kirillovna, blijft nog steeds dezelfde en ondanks dat ze haar 70ste verjaardag achter de rug heeft, blijft ze in fantastische vorm. Het personage van Kljopa is haar uitvinding en ze is eigenares van de auteursrechten. Ze was enorm enthousiast over Lena’s idee: een poppetje van Kljopa naar de ruimte sturen. Het poppetje heeft Lena zelf gemaakt en het is ook iets nuttigs, er zit een zwaartekrachtsensor binnen.
Mini-Kljopa is daar niet alleen, hij heeft gezelschap van het tweede poppetje, dat gemaakt werd door de poppenmeesteres Svetlana Pchelnikova. Hij is te zien vanaf de elfde minuut van het programma in de videocall met Roman Romanenko, een Russische astronaut die nu, wanneer u dit leest, zich in het Internationale Ruimte-Station bevindt en samen met Lena’s en Svetlana’s poppetjes door het venster naar de Aarde kijkt.
Ekaterina Verhees
